Wir brauchen Eure Unterstützung. Auf unserem Nachhilfe für Dich Kanal
Nachhilfe für Dich
finden alle Schülerinnen und Schüler Videos für kostenlos Nachhilfe. Wir müssen nun die 1000 Abonnenten knacken, sonst verlieren wir die Partnerschaft mit Youtube. Für Euch ist es ein Klick, für andere evtl. die Abiturnote. Danke für Euren Support.
Montag, 25. Dezember 2017
Donnerstag, 21. Dezember 2017
Montag, 18. Dezember 2017
Montag, 11. Dezember 2017
Deutsch - Interpretation: Drama
Heute möchte ich Euch das Schema weitergeben, welches von der zentralen Stelle für die Abiturprüfungen in Schleswig Holstein heraus gegeben wurde. Hieran könnt Ihr Euch sehr gut orientieren und dies Schema wird bitte auswendig gelernt. So könnt Ihr daran entlang schreiben und habt die Möglichkeit dieses Schema einfach auswendig zu lernen.
1. Einleitung − Basisinformationen: Titel, Textart, Autor, Entstehungsjahr/Jahr der Veröffentlichung − Thema − Handlungskern − Deutungsthese 2. Hauptteil 2.1. Analyse und Deutung − Darstellung der Handlung (Ort und Zeit, Figuren): Inhalt und Aufbau der Szene − allgemeine Merkmale der Szene: Dramenkontext (falls bekannt), Gesprächsart, Gesprächsgegenstand − spezifische Merkmale der Szene: Kommunikationssituation, Verhältnis der Gesprächspartner zueinander, Ziele, Gesprächsverlauf und -ergebnis, Gesprächsverhalten, Haltungen und Einstellungen, Sprache; 2.2. Synthese − textbezogene Gesamtaussage, gegebenenfalls unter einem bestimmten Aspekt 2.3. Erweiterter Deutungsansatz (vergleiche spezifische Aufgabenstellung) unter Zuhilfenahme von Zusatzwissen, zum Beispiel − im Hinblick auf die Entstehungszeit, Epoche; auf den Referenztext, auf vergleichbare Figuren, auf die Dramenform 3. Schluss − zum Beispiel Aktualitätsbezug, begründete Stellungnahme, persönliche Bewertung Anmerkung: Über den Aufbau des Hauptteils entscheidet der Prüfling unter dem Aspekt der Leserführung.
1. Einleitung − Basisinformationen: Titel, Textart, Autor, Entstehungsjahr/Jahr der Veröffentlichung − Thema − Handlungskern − Deutungsthese 2. Hauptteil 2.1. Analyse und Deutung − Darstellung der Handlung (Ort und Zeit, Figuren): Inhalt und Aufbau der Szene − allgemeine Merkmale der Szene: Dramenkontext (falls bekannt), Gesprächsart, Gesprächsgegenstand − spezifische Merkmale der Szene: Kommunikationssituation, Verhältnis der Gesprächspartner zueinander, Ziele, Gesprächsverlauf und -ergebnis, Gesprächsverhalten, Haltungen und Einstellungen, Sprache; 2.2. Synthese − textbezogene Gesamtaussage, gegebenenfalls unter einem bestimmten Aspekt 2.3. Erweiterter Deutungsansatz (vergleiche spezifische Aufgabenstellung) unter Zuhilfenahme von Zusatzwissen, zum Beispiel − im Hinblick auf die Entstehungszeit, Epoche; auf den Referenztext, auf vergleichbare Figuren, auf die Dramenform 3. Schluss − zum Beispiel Aktualitätsbezug, begründete Stellungnahme, persönliche Bewertung Anmerkung: Über den Aufbau des Hauptteils entscheidet der Prüfling unter dem Aspekt der Leserführung.
Montag, 4. Dezember 2017
Wie lerne ich Lateinvokabeln - Lernwortschatz strukturieren
Der Lernwortschatz lässt sich in folgende Teile teilen. Diese sind jeweils zu lernen und zu verinnerlichen, denn dann ist die Lektürereife erreicht und die Inhalte werden gut beherrscht
Konjunktionen
Fragepartikeln, Wunschpartikeln, Subjunktionen
Subjunktionen mit wechselndem Modus
Komparation Präpositionen mit dem Akkusativ
Präpositionen mit Ablativ, Genitiv, Akkusativ oder Ablativ
Adverbien: Zeit
Adverbien: Ort, Raum
Adverbien: Art und Weise / Maß, Grad
Adverbien: Grund und Folge / Gültigkeit
Personalpronomen
Demonstrativpronomen / Relativpronomen
Fragepronomen / Indefinitpronomen
Pronominaladjektive / Quantitätsadjektive
Adjektive mit unregelmäßiger Steigerung
Adjektive der O/A-Deklination
Adjektive der O/A-Deklination 2
Adjektive der O/A-Deklination 3
Adjektive der I- und der konsonantischen Deklination
Deklinationsübersicht / Kongruenzen
Unpersönliche Ausdrücke / Modal-, Modalitäts- und Phasenverben
"agere", "caedere", "capere" und Komposita
"cedere", "dare" und Komposita
"ducere", "esse" und Komposita
"facere" und Komposita
"ferre" und Komposita
"habere", "ire" und Komposita
"mittere", "ponere" und Komposita
"stare", "statuere", "tenere" und Komposita
"venire" und Komposita
"accedere" bis "animal"
"animus" bis "auris"
"aurum" bis "censere"
"cernere" bis "consulere"
"contemnere" bis "custos"
"damnare" bis "dolor"
"domina" bis "exitus"
"experiri" bis "flectere"
"flere" bis "gerere"
"gladius" bis "imperium"
"impetus" bis "iuvenis"
"labi" bis "lux"
"magnitudo" bis "mora"
"morari" bis "noscere"
"nox" bis "ordo"
"oriri" bis "periculum"
"pes" bis "proelium"
"proficisci" bis "reri"
"res" bis "scelus"
"scire" bis "species"
"spectare" bis "temptare"
"tempus" bis "urbs"
"urere" bis "victoria"
"videre" bis "vultus"
Stilmittelliste
Konjunktionen
Fragepartikeln, Wunschpartikeln, Subjunktionen
Subjunktionen mit wechselndem Modus
Komparation Präpositionen mit dem Akkusativ
Präpositionen mit Ablativ, Genitiv, Akkusativ oder Ablativ
Adverbien: Zeit
Adverbien: Ort, Raum
Adverbien: Art und Weise / Maß, Grad
Adverbien: Grund und Folge / Gültigkeit
Personalpronomen
Demonstrativpronomen / Relativpronomen
Fragepronomen / Indefinitpronomen
Pronominaladjektive / Quantitätsadjektive
Adjektive mit unregelmäßiger Steigerung
Adjektive der O/A-Deklination
Adjektive der O/A-Deklination 2
Adjektive der O/A-Deklination 3
Adjektive der I- und der konsonantischen Deklination
Deklinationsübersicht / Kongruenzen
Unpersönliche Ausdrücke / Modal-, Modalitäts- und Phasenverben
"agere", "caedere", "capere" und Komposita
"cedere", "dare" und Komposita
"ducere", "esse" und Komposita
"facere" und Komposita
"ferre" und Komposita
"habere", "ire" und Komposita
"mittere", "ponere" und Komposita
"stare", "statuere", "tenere" und Komposita
"venire" und Komposita
"accedere" bis "animal"
"animus" bis "auris"
"aurum" bis "censere"
"cernere" bis "consulere"
"contemnere" bis "custos"
"damnare" bis "dolor"
"domina" bis "exitus"
"experiri" bis "flectere"
"flere" bis "gerere"
"gladius" bis "imperium"
"impetus" bis "iuvenis"
"labi" bis "lux"
"magnitudo" bis "mora"
"morari" bis "noscere"
"nox" bis "ordo"
"oriri" bis "periculum"
"pes" bis "proelium"
"proficisci" bis "reri"
"res" bis "scelus"
"scire" bis "species"
"spectare" bis "temptare"
"tempus" bis "urbs"
"urere" bis "victoria"
"videre" bis "vultus"
Stilmittelliste
Labels:
Latein,
Latein Abi,
Lateinabi,
Lernwortschatz,
Liste
Montag, 27. November 2017
Welche Prüfungsformen gibt es im Abitur
Heute wollte ich Euch einmal einen Bericht darüber abgeben welche Prüfungsformen im Abitur auf Euch warten könnten. Dieser Beitrag richtet sich an Prüflinge, die eine externe Prüfung ablegen und insgesamt acht Prüfungen für eine erfolgreiche allgemeine Hochschulreife ablegen müssen. Der Bericht dient der Übersicht und soll Euch dabei helfen einzuschätzen welche Aufgaben im jeweiligen Bereich auf Euch zu kommen und was Ihr für einen Umfang einrechnen müsst.
Anforderungsniveau
Ihr müsst bei der Festlegung der Prüfungsfächer einige Fächer wählen, die auf einem erhöhten Anforderungsniveau unterrichtet und geprüft werden sollen. Von den schriftlichen Fächer, derer Ihr vier Prüfungsfächer habt, müssen drei auf einem erhöhten Anforderungsniveau gestellt werden. Hierbei kann man festhalten, dass dies bedeutet, dass in diesen Fächer die Leistungen stärker ins Abitur eingebracht werden und zum Anderen bedeutet das, dass die Fragestellungen auf erhöhtem Anforderungsniveau tiefgehender sind, als bei dem Aufgabenteil auf herkömmlichen Anforderungsniveau.
Die schriftlichen Prüfungen
Wir haben ja bereits festgehalten, dass wir bei den schriftlichen Prüfungen jene Fächer haben, die ein reguläres Niveau haben und andere Fächer, die auf erhöhtem Anforderungsniveau geprüft werden. Dazu stellt sich noch die Frage woher die Fragen kommen. So muss man unterscheiden ob die schriftliche Prüfung durch zentrale Fragestellungen definiert ist oder dezentral organisiert wird. Wenn die Prüfung dezentral gehalten ist bestimmten die Prüfer*innen selbst, ob und wie bestimmte Inhalte aus den jeweiligen Themengebieten abgeprüft werden. Es gibt zwar gesetzliche Vorgaben in deren Rahmen sich die Fragestellungen bewegen, jedoch ist der Rahmen für die Prüfer*innen sehr weit.
Wenn die Themen zentral vorgegeben werden haben die Prüfer verschieden enge Vorgaben. Diese reichen von der Vorschrift bestimmte Werke auf bestimmte Weisen zu behandeln bis hin zu Vorgabe ganzer Prüfungsfragen.
Die mündlichen Prüfungen
Ein Prüfungsfach wird mit einer Prüfungslänge von 30 Minuten Prüfungszeit veranschlagt. Dabei muss die Prüfung zunächst die Fragen beantworten, welche in der Vorbereitungszeit vorbereitet werden können, dann, im Anschluss werden die Prüflinge gefragt. Die mündlichen Prüfungen umfassen in der Externenprüfung vier Fächer, die aus verschiedenen Bereichen zu wählen sind. Mündliche Prüfungen können durch die besondere Lernleistung oder durch die Präsentationsprüfung ersetzt werden.
Präsentationsprüfung
In der Präsentationsprüfung bekommt der Prüfling ein Thema aus den letzten Halbjahren vorgelegt. Nach der Vorbereitungszeit von einer Woche wird dieses Thema dann der Prüfungskommision vorgestellt. Die Prüfung gliedert sich in den ersten Teil, welcher es ermöglicht die Präsentation ablaufen zu lassen und einem zweiten Teil, in welcher der Prüflinge gefragt werden und vertiefende Informationen zu den Prüfungsthemen geben müssen.
Die Präsenationsprüfungen eignen sich auch sehr gut für Prüflinge die eine sichere Note wollen. Dank der längeren Vorbereitungszeit hat man den Vorteil, dass man die Inhalte sehr gut verinnerlichen kann und den Lernstoff in der Vorbereitungszeit vollständig durchdringen kann.
Besondere Lernleistung
Die besondere Lernleistung ist der mündlichen Prüfung gleichgestellt und soll dazu beitragen ein Fach, meist ein Nebenfach, gründlich nach zu bereiten. Diese Lernleistung soll über das normale Maß hinausgehen und kann auf verschiedene Weise erbracht werden. Dies kann in Form von Praktia und Projekten von Statten gehen. Die Dokumentation der besonderen Lernleistung ist eine Grundlage für die Bewertung und sollte sehr sorgfältig erfolgen. Hinzu kommt, dass man bei der besonderen Lernleistung ein Thema über einen längeren Zeitraum hinweg verfolgen sollten.
Quellen
http://www.gesetze-rechtsprechung.sh.juris.de/jportal/portal/t/193z/page/bsshoprod.psml/action/portlets.jw.MainAction?p1=c&eventSubmit_doNavigate=searchInSubtreeTOC&showdoccase=1&doc.hl=0&doc.id=jlr-WaldorfunSchAbiPrVSHpP8&doc.part=S&toc.poskey=#focuspoint
https://www.lehrerfreund.de/schule/1s/praesentationspruefung-notendumping-abitur/4563
http://abitipps.de/muendliche-pruefungen/praesentationspruefung
Anforderungsniveau
Ihr müsst bei der Festlegung der Prüfungsfächer einige Fächer wählen, die auf einem erhöhten Anforderungsniveau unterrichtet und geprüft werden sollen. Von den schriftlichen Fächer, derer Ihr vier Prüfungsfächer habt, müssen drei auf einem erhöhten Anforderungsniveau gestellt werden. Hierbei kann man festhalten, dass dies bedeutet, dass in diesen Fächer die Leistungen stärker ins Abitur eingebracht werden und zum Anderen bedeutet das, dass die Fragestellungen auf erhöhtem Anforderungsniveau tiefgehender sind, als bei dem Aufgabenteil auf herkömmlichen Anforderungsniveau.
Die schriftlichen Prüfungen
Wir haben ja bereits festgehalten, dass wir bei den schriftlichen Prüfungen jene Fächer haben, die ein reguläres Niveau haben und andere Fächer, die auf erhöhtem Anforderungsniveau geprüft werden. Dazu stellt sich noch die Frage woher die Fragen kommen. So muss man unterscheiden ob die schriftliche Prüfung durch zentrale Fragestellungen definiert ist oder dezentral organisiert wird. Wenn die Prüfung dezentral gehalten ist bestimmten die Prüfer*innen selbst, ob und wie bestimmte Inhalte aus den jeweiligen Themengebieten abgeprüft werden. Es gibt zwar gesetzliche Vorgaben in deren Rahmen sich die Fragestellungen bewegen, jedoch ist der Rahmen für die Prüfer*innen sehr weit.
Wenn die Themen zentral vorgegeben werden haben die Prüfer verschieden enge Vorgaben. Diese reichen von der Vorschrift bestimmte Werke auf bestimmte Weisen zu behandeln bis hin zu Vorgabe ganzer Prüfungsfragen.
Die mündlichen Prüfungen
Ein Prüfungsfach wird mit einer Prüfungslänge von 30 Minuten Prüfungszeit veranschlagt. Dabei muss die Prüfung zunächst die Fragen beantworten, welche in der Vorbereitungszeit vorbereitet werden können, dann, im Anschluss werden die Prüflinge gefragt. Die mündlichen Prüfungen umfassen in der Externenprüfung vier Fächer, die aus verschiedenen Bereichen zu wählen sind. Mündliche Prüfungen können durch die besondere Lernleistung oder durch die Präsentationsprüfung ersetzt werden.
Präsentationsprüfung
In der Präsentationsprüfung bekommt der Prüfling ein Thema aus den letzten Halbjahren vorgelegt. Nach der Vorbereitungszeit von einer Woche wird dieses Thema dann der Prüfungskommision vorgestellt. Die Prüfung gliedert sich in den ersten Teil, welcher es ermöglicht die Präsentation ablaufen zu lassen und einem zweiten Teil, in welcher der Prüflinge gefragt werden und vertiefende Informationen zu den Prüfungsthemen geben müssen.
Die Präsenationsprüfungen eignen sich auch sehr gut für Prüflinge die eine sichere Note wollen. Dank der längeren Vorbereitungszeit hat man den Vorteil, dass man die Inhalte sehr gut verinnerlichen kann und den Lernstoff in der Vorbereitungszeit vollständig durchdringen kann.
Besondere Lernleistung
Die besondere Lernleistung ist der mündlichen Prüfung gleichgestellt und soll dazu beitragen ein Fach, meist ein Nebenfach, gründlich nach zu bereiten. Diese Lernleistung soll über das normale Maß hinausgehen und kann auf verschiedene Weise erbracht werden. Dies kann in Form von Praktia und Projekten von Statten gehen. Die Dokumentation der besonderen Lernleistung ist eine Grundlage für die Bewertung und sollte sehr sorgfältig erfolgen. Hinzu kommt, dass man bei der besonderen Lernleistung ein Thema über einen längeren Zeitraum hinweg verfolgen sollten.
Quellen
http://www.gesetze-rechtsprechung.sh.juris.de/jportal/portal/t/193z/page/bsshoprod.psml/action/portlets.jw.MainAction?p1=c&eventSubmit_doNavigate=searchInSubtreeTOC&showdoccase=1&doc.hl=0&doc.id=jlr-WaldorfunSchAbiPrVSHpP8&doc.part=S&toc.poskey=#focuspoint
https://www.lehrerfreund.de/schule/1s/praesentationspruefung-notendumping-abitur/4563
http://abitipps.de/muendliche-pruefungen/praesentationspruefung
Labels:
Abitur,
Information,
Orga,
Prüfung,
Prüfungsformen
Montag, 20. November 2017
Wie lernt Ihr am Besten für Latein?
Latein lernen, das hat bei uns drei Ebenen:
Ihr müsst, um wirklich gut in Latein zu werden Euch zunächst einen Wortschatz aneignen. Das Gute ist, dass dieser ja nur passiv vorhanden sein muss, also ihr müsst die Wörter erkennen und ihre Form zuordnen können, um diese dann übersetzen zu können. Sprechen oder Schreiben müsst Ihr Latein ja nicht. Den Grundwortschatz könnt Ihr Euch auf zwei Arten beibringen: Zum Einen über das Lernen des Bamberger Wortschatzes und zum Anderen mit Hilfe des Lernwortschatz. Beide haben eine große Schnittmenge, es ist nur wichtig irgendwo zu beginnen und dies dann auch konsequent durch zu ziehen.
Die Begriffe müssen immer vollständig gelernt werden, das heißt, dass Ihr bei den Verben alle vier Formen der Stammform mitlernt, um die Verbform auch wirklich sicher lernen zu können. Wer hier schlampt, dem droht eine böse Überraschung, wenn es an das Übersetzen von anspruchsvolleren Texten geht.
Bei Partikeln, Konjunktionen oder anderen Wortteilen müssen auch immer die Zusätze mitgelernt werden. Wenn da steht m. Akk. bedeutet dies, dass diese Form mit Akkusativ übersetzt werden muss. Dies gilt es mit zu lernen.
Bei Nomen wird immer der Genitiv mitgelernt, denn so könnt Ihr zweifelsfrei erkennen wie diese Form dekliniert wird und welche Übersetzungen hier vorgenommen werden können. Das Mitlernen aller Formen ist nicht zu ersetzen und kann auch nicht durch nachdenken oder Überlegungen ersetzt werden. Hier ist es wichtig sich klar zu machen: Sorgfältig gelernt ist halbe Arbeit.
Die Grammatik
Die Grammatik hat es wirklich in sich. Diese solltet Ihr methodisch und systematisch erarbeiten und immer und immer wieder wiederholen. Wer mag kann sich viele Übungen zum Vertiefen besorgen, denn das übt und festigt. Es ist sehr wichtig zu erkennen ob es sich beim dem Adjektiv um ein Superlativ handelt, ob man ein PPP oder PPA vorliegen hat und es macht auch schon einen Unterschied ob ein Wort im Singular oder im Plural vorhanden ist ( der Mann die Männer ).
So solltet Ihr auch im Deutschen in der Grammatik noch einmal nacharbeiten, falls die nötig ist. Hier kann es sein, dass man Lücken aufweist die durch gezielte Übungen und gutes Training einfach und unkompliziert geschlossen werden können.
Die Inhaltsebene
Für die Abiturprüfung gibt es ja mehrere Werke die gelesen werden müssen. Hierbei gilt es diese Werke zu lesen und zwar in der Zielsprache Latein und in Deutsch. Sucht Euch zu den Themen, die im Buch vorkommen Hintergrundinformationen heraus, schreibt Euch Informationen zum Autor auf und macht zu jedem Kapitel Inhaltsangaben fertig. Welche Personen kommen darin vor, in welcher Epoche entstand das Werk und welche Stilrichtung liegt vor? Was ist das für eine Gattung, welche Inhalte müsste man lernen und welche Wirkung hatte das vorliegende Werk. Alles Fragestellung, welche man über bloße Lesen hinaus noch betrachten könnte.
- Die Inhaltliche Ebene
- Die Grammatik Ebene
- Die Vokabeln
Ihr müsst, um wirklich gut in Latein zu werden Euch zunächst einen Wortschatz aneignen. Das Gute ist, dass dieser ja nur passiv vorhanden sein muss, also ihr müsst die Wörter erkennen und ihre Form zuordnen können, um diese dann übersetzen zu können. Sprechen oder Schreiben müsst Ihr Latein ja nicht. Den Grundwortschatz könnt Ihr Euch auf zwei Arten beibringen: Zum Einen über das Lernen des Bamberger Wortschatzes und zum Anderen mit Hilfe des Lernwortschatz. Beide haben eine große Schnittmenge, es ist nur wichtig irgendwo zu beginnen und dies dann auch konsequent durch zu ziehen.
Die Begriffe müssen immer vollständig gelernt werden, das heißt, dass Ihr bei den Verben alle vier Formen der Stammform mitlernt, um die Verbform auch wirklich sicher lernen zu können. Wer hier schlampt, dem droht eine böse Überraschung, wenn es an das Übersetzen von anspruchsvolleren Texten geht.
Bei Partikeln, Konjunktionen oder anderen Wortteilen müssen auch immer die Zusätze mitgelernt werden. Wenn da steht m. Akk. bedeutet dies, dass diese Form mit Akkusativ übersetzt werden muss. Dies gilt es mit zu lernen.
Bei Nomen wird immer der Genitiv mitgelernt, denn so könnt Ihr zweifelsfrei erkennen wie diese Form dekliniert wird und welche Übersetzungen hier vorgenommen werden können. Das Mitlernen aller Formen ist nicht zu ersetzen und kann auch nicht durch nachdenken oder Überlegungen ersetzt werden. Hier ist es wichtig sich klar zu machen: Sorgfältig gelernt ist halbe Arbeit.
Die Grammatik
Die Grammatik hat es wirklich in sich. Diese solltet Ihr methodisch und systematisch erarbeiten und immer und immer wieder wiederholen. Wer mag kann sich viele Übungen zum Vertiefen besorgen, denn das übt und festigt. Es ist sehr wichtig zu erkennen ob es sich beim dem Adjektiv um ein Superlativ handelt, ob man ein PPP oder PPA vorliegen hat und es macht auch schon einen Unterschied ob ein Wort im Singular oder im Plural vorhanden ist ( der Mann die Männer ).
So solltet Ihr auch im Deutschen in der Grammatik noch einmal nacharbeiten, falls die nötig ist. Hier kann es sein, dass man Lücken aufweist die durch gezielte Übungen und gutes Training einfach und unkompliziert geschlossen werden können.
Die Inhaltsebene
Für die Abiturprüfung gibt es ja mehrere Werke die gelesen werden müssen. Hierbei gilt es diese Werke zu lesen und zwar in der Zielsprache Latein und in Deutsch. Sucht Euch zu den Themen, die im Buch vorkommen Hintergrundinformationen heraus, schreibt Euch Informationen zum Autor auf und macht zu jedem Kapitel Inhaltsangaben fertig. Welche Personen kommen darin vor, in welcher Epoche entstand das Werk und welche Stilrichtung liegt vor? Was ist das für eine Gattung, welche Inhalte müsste man lernen und welche Wirkung hatte das vorliegende Werk. Alles Fragestellung, welche man über bloße Lesen hinaus noch betrachten könnte.
Labels:
Abitur,
Abitur Latein,
Latein,
Latein Abi,
Lernen,
lernen lernen
Montag, 13. November 2017
Wie kann ich für Deutsch lernen - Abiturprüfung
Zunächst möchte ich festhalten, dass sich meine Angaben auf das Bundesland Schleswig - Holstein beziehen und den Prüfungsbedingungen dort vor Ort. Die Bedingungen können sich, je nach Bundesland sehr stark unterscheiden, da es sich bei diesem Blog um eine Information für meine Schüler handelt wäre dies wichtig zu berücksichtigen, wenn man sich in einem anderen Bundesland befindet.
Zunächst muss man sich darüber klar werden, dass die Bewertung der Prüfungsergebnisse aus mehreren Bereichen bestehen:
Trainieren der Sprachrichtigkeit
Wir fangen einmal mit der Sprachrichtigkeit an. Um diese zu trainieren sollte man die Rechtschreibregeln lernen und regelmäßig in der Praxis anwenden. Hierbei kann man verschiedene Wege und Methodiken nutzen.
Zum Einen Übungen im Internet, welche auf spezielle Problemfelder abgestimmt sind. Hier übt man mal das Problem ob man dass oder das verwendet und dann mal die Regeln zur Komma Setzung. Immer wieder zu wiederholen kann die Sprachrichtigkeit sehr verbessern. Außerdem hilft es selbst Texte zu schreiben. Diese sollten dann von einer Fachkraft korrigiert werden und man muss dann auch die Sätze in denen die Fehler waren selbst noch einmal richtig einüben, so gewinnt man schnell an guter Rechtschreibung. Außerdem können Übungsdiktate sehr helfen.
Wer wirklich große Schwierigkeiten mit der Rechtschreibung hat, dem sei eine Lerntherapie wärmstens empfohlen. Ein gezieltes Rechtschreibtraining wie dies von Lerntherapeuten angeboten wird, kann dabei helfen schnell die richtige Schreibweise zu erlernen und den Elementarbereich sehr zu verbessern.
Operatoren lernen
Um eine Prüfung erfolgreich zu bestehen sollte man auch erst einmal die Fragen richtig verstehen. Hierzu haben die Ministerien sogenannte Operatoren herausgeben, die verbindlich festlegen welche Lösungen gefordert sind, wenn dieser oder jener Operator angeben ist. Die Operatoren findet Ihr auf den Seiten des IQSH oder auch bei mir im Blog.
Lektüre lesen
Es werden jedes Jahr verbindliche Lektüren heraus gegeben, die Ihr unbedingt lesen solltet. Es gibt da keine Ausreden und keine Ausnahmen, diese Werke müssen gelesen werden und sollten auch mehrfach gelesen werden. Präperiert Eure Bücher übt die Interpretationen und Analysen an Hand der Texte und erarbeitet auch die Hintergründe dieser Werke. Dies gilt auch nicht nur für Deutsch. Man kann auch für Englisch und die anderen Sprachen verbindliche Lektüren erfahren, diese ist in jedem Fall zu studieren.
2530 Zeichen 2151 ohne Leerzeichen 366 Wörter
Zunächst muss man sich darüber klar werden, dass die Bewertung der Prüfungsergebnisse aus mehreren Bereichen bestehen:
- Dem Ausdruck
- Der Sprachrichtigkeit
- Dem Inhalt
Trainieren der Sprachrichtigkeit
Wir fangen einmal mit der Sprachrichtigkeit an. Um diese zu trainieren sollte man die Rechtschreibregeln lernen und regelmäßig in der Praxis anwenden. Hierbei kann man verschiedene Wege und Methodiken nutzen.
Zum Einen Übungen im Internet, welche auf spezielle Problemfelder abgestimmt sind. Hier übt man mal das Problem ob man dass oder das verwendet und dann mal die Regeln zur Komma Setzung. Immer wieder zu wiederholen kann die Sprachrichtigkeit sehr verbessern. Außerdem hilft es selbst Texte zu schreiben. Diese sollten dann von einer Fachkraft korrigiert werden und man muss dann auch die Sätze in denen die Fehler waren selbst noch einmal richtig einüben, so gewinnt man schnell an guter Rechtschreibung. Außerdem können Übungsdiktate sehr helfen.
Wer wirklich große Schwierigkeiten mit der Rechtschreibung hat, dem sei eine Lerntherapie wärmstens empfohlen. Ein gezieltes Rechtschreibtraining wie dies von Lerntherapeuten angeboten wird, kann dabei helfen schnell die richtige Schreibweise zu erlernen und den Elementarbereich sehr zu verbessern.
Operatoren lernen
Um eine Prüfung erfolgreich zu bestehen sollte man auch erst einmal die Fragen richtig verstehen. Hierzu haben die Ministerien sogenannte Operatoren herausgeben, die verbindlich festlegen welche Lösungen gefordert sind, wenn dieser oder jener Operator angeben ist. Die Operatoren findet Ihr auf den Seiten des IQSH oder auch bei mir im Blog.
Lektüre lesen
Es werden jedes Jahr verbindliche Lektüren heraus gegeben, die Ihr unbedingt lesen solltet. Es gibt da keine Ausreden und keine Ausnahmen, diese Werke müssen gelesen werden und sollten auch mehrfach gelesen werden. Präperiert Eure Bücher übt die Interpretationen und Analysen an Hand der Texte und erarbeitet auch die Hintergründe dieser Werke. Dies gilt auch nicht nur für Deutsch. Man kann auch für Englisch und die anderen Sprachen verbindliche Lektüren erfahren, diese ist in jedem Fall zu studieren.
2530 Zeichen 2151 ohne Leerzeichen 366 Wörter
Labels:
Abiturprüfung,
Deutsch,
Deutschabitur,
Prüfung,
Prüfungsvorbereitung
Montag, 6. November 2017
Deutsch: Zentrale Textformen in der Oberstufe
Für die Prüfung im Fach Deutsch müsst Ihr bestimmte Textsorten beherrschen. Diese werden hier zunächst übersichtlich aufgelistet, im weiteren Verlauf werden wir auf verschiedenen Plattformen ( Nachhilfe für Dich und hier, sowie auf anderen Weisen darauf hinweisen wie die Textsorten zu erarbeiten und zu schreiben sind.
Wir weisen darauf hin, dass diese Auflistung den Vorgaben vom IQSH, dem Institut für Qualitätssicherung in Schleswig-Holstein entspricht und das man hier auch unter den Fachanforderungen für die jeweilige Fächer ( siehe za lernnetz 2) die entsprechenden Detailinformationen gewinnen kann.
Die Textsorten sind
Erörterung pragmatischer Texte - Texterörterung
Erörterung literarischer Texte - Lineare Erörterung
Analyse eines pragmatischen Textes Sachtextanalyse
Interpretation Drama
Interpretation Lyrik
Interpretation eines literarischen Textes gestaltend
Interpretation Erzähltext
Interpretation Lyrik
Hierbei fällt auf, dass wir die drei Textsorten Lyrik, Drama oder Sachtext bekommen können, wenn wir eine Abiturprüfung schreiben. Wie eine Abiturprüfung genau abläuft und welche Textsorten wie genau besprochen werden sollen, dazu schreibe ich natürlich noch einen eigenen Beitrag. Bitte beachtet, dass Ihr immer auch alle Textarten lernen solltet und nur einige wenige Lücken haben könnt, denn es kann ja sein, dass Ihr zwischen einem Sachtext und Drama wählen könnt, Euch die Aufgaben für das Drama aber so gar nicht liegen. Dann müsst Ihr sicher auf das andere Thema für die schriftliche Abiturprüfung im Fach Deutsch ausweichen können.
Bitte beachtet, dass sich diese Angaben auf das Bundesland Schleswig-Holstein beziehen, denn hier haben wir eine zentrale Aufgabenstellung für alle Schulen in denen die allgemeine Hochschulreife abgelegt werden soll. Wir weisen darauf hin, dass dies ganz anders aussehen kann, wenn man sich in einem anderen Bundesland befindet. Wir bitten Euch hierfür gesondert Informationen ein zu holen. Gerne könnt Ihr auch als Kommentar hinterlassen welche Textsorten in Eurem Bundesland im Abitur vorkommen, um den Schülern in den Bundesländern das Leben etwas leichter zu machen.
Wir werden auch noch einmal gesondert darauf eingehen wie eine schriftliche Abiturprüfung aufgebaut ist und was man unter Wahlaufgaben versteht.
Wir weisen darauf hin, dass diese Auflistung den Vorgaben vom IQSH, dem Institut für Qualitätssicherung in Schleswig-Holstein entspricht und das man hier auch unter den Fachanforderungen für die jeweilige Fächer ( siehe za lernnetz 2) die entsprechenden Detailinformationen gewinnen kann.
Die Textsorten sind
Erörterung pragmatischer Texte - Texterörterung
Erörterung literarischer Texte - Lineare Erörterung
Analyse eines pragmatischen Textes Sachtextanalyse
Interpretation Drama
Interpretation Lyrik
Interpretation eines literarischen Textes gestaltend
Interpretation Erzähltext
Interpretation Lyrik
Hierbei fällt auf, dass wir die drei Textsorten Lyrik, Drama oder Sachtext bekommen können, wenn wir eine Abiturprüfung schreiben. Wie eine Abiturprüfung genau abläuft und welche Textsorten wie genau besprochen werden sollen, dazu schreibe ich natürlich noch einen eigenen Beitrag. Bitte beachtet, dass Ihr immer auch alle Textarten lernen solltet und nur einige wenige Lücken haben könnt, denn es kann ja sein, dass Ihr zwischen einem Sachtext und Drama wählen könnt, Euch die Aufgaben für das Drama aber so gar nicht liegen. Dann müsst Ihr sicher auf das andere Thema für die schriftliche Abiturprüfung im Fach Deutsch ausweichen können.
Bitte beachtet, dass sich diese Angaben auf das Bundesland Schleswig-Holstein beziehen, denn hier haben wir eine zentrale Aufgabenstellung für alle Schulen in denen die allgemeine Hochschulreife abgelegt werden soll. Wir weisen darauf hin, dass dies ganz anders aussehen kann, wenn man sich in einem anderen Bundesland befindet. Wir bitten Euch hierfür gesondert Informationen ein zu holen. Gerne könnt Ihr auch als Kommentar hinterlassen welche Textsorten in Eurem Bundesland im Abitur vorkommen, um den Schülern in den Bundesländern das Leben etwas leichter zu machen.
Wir werden auch noch einmal gesondert darauf eingehen wie eine schriftliche Abiturprüfung aufgebaut ist und was man unter Wahlaufgaben versteht.
Labels:
Abitur,
Deutsch,
Deutschabitur,
Text,
Textsorten
Montag, 30. Oktober 2017
Operatoren für das Fach Deutsch
Operator Definition Beispiel
interpretieren
(AFB I-III)
Erschließen eines literarischen Texts (Wechselwirkung
zwischen Inhalt, Form, Sprache);
gegebenenfalls aufgabenbezogene Kontextualisierung;
begründete und schlüssige
Deutung (aus den Ausführungen abgeleitet)
Interpretieren Sie das Gedicht „Das Göttliche“
von Goethe.
analysieren
(I-III)
Untersuchen eines pragmatischen Texts (funktionaler
Zusammenhang von Inhalt, Form,
Sprache); gegebenenfalls aufgabenbezogene
Kontextualisierung; begründete und schlüssige
Darlegung der Aussageabsicht (aus den
Ausführungen abgeleitet)
Analysieren Sie die Rezension von Tobias
Rüther zu Franka Potentes Erzählband „Zehn“
(2010).
erörtern (I-III) über strittige oder fragliche Sachverhalte unter Bezug auf literarische oder pragmatische Texte oder unter Nutzung von Materialien schreiben; differenzierte und abwägende Argumentationen entwerfen und diese strukturiert, auch unter der Nutzung von Kontextwissen entfalten, den eigenen Standpunkt passend einbringen, ein aus der Argumentation abgeleitetes Urteil formulieren Erörtern Sie die Position des Autors Bernd Graff zu Beteiligungsmöglichkeiten im „partizipativen Web“. Erörtern Sie Christa Wolfs Position vor dem Hintergrund Ihrer eigenen Leseerfahrungen. Erörtern Sie, ob Georg Büchners Drama „Woyzeck“ ein Eifersuchtsdrama ist. entwerfen, gestalten,
verfassen (I-III) produktionsorientierte Aufgabenstellungen nach ausgewiesenen Kriterien auf der Grundlage einer Untersuchung eines Textes / von Material und gegebenenfalls seiner inhaltlichen und sprachlich-formalen Gegebenheiten oder unter Berücksichtigung des Adressatenbezugs zielorientiert bearbeiten Entwerfen Sie eine Fortsetzung der Geschichte, in der Sie den Konflikt der Protagonisten auflösen. Entwerfen Sie ein Storyboard für die erste Szene. Verfassen Sie einen Kommentar für eine Tageszeitung, in dem Sie sich ausgehend von Bernd Graffs Position mit Beteiligungsmöglichkeiten im „partizipativen Web“ auseinandersetzen. Gestalten Sie einen inneren Monolog Jasons, in dem er sich mit der Inhaftierung Medeas auseinandersetzt. Anhang 1.1 Globaloperatoren Globaloperatoren verlangen eine komplexe Gesamtleistung unter Berücksichtigung aller drei Anforderungsbereiche: 84 Fachanforderungen Deutsch Operator Definition Beispiel beschreiben (AFB I-II) Sachverhalte, Situationen, Vorgänge. Merkmale von Personen/Figuren in eigenen Worten und auf Wertung verzichtend wiedergeben (eventuell materialgestützt) Beschreiben Sie die äußere Situation des Protagonisten. Beschreiben Sie den in der Grafik dargestellten Sachverhalt. Beschreiben Sie das Bild. darstellen (I-II) Inhalte, Zusammenhänge, Sachverhalte inhaltlich klar und strukturiert abbilden Stellen Sie die wesentlichen Elemente der Dramentheorie Brechts dar. zusammenfassen (I-II) Inhalte, Zusammenhänge, Texte komprimiert (linear oder aspektorientiert) und strukturiert mit eigenen Worten wiedergeben Fassen Sie die wesentlichen Aussagen des Textes zusammen. Fassen Sie die Handlung des I. Aktes zusammen. einordnen (I-II) eine Aussage, einen Text, einen Sachverhalt unter Verwendung von Kontextwissen und begründet in einen vorgegebenen Zusammenhang einfügen Ordnen Sie den folgenden Szenenausschnitt in den Handlungsverlauf des Dramas ein. untersuchen, analysieren, erschließen (II-III) unter gezielten Fragestellungen Elemente, Strukturmerkale und Zusammenhänge herausarbeiten und die Ergebnisse darstellen Untersuchen Sie den Romananfang unter den Gesichtspunkten der Erzählperspektive und der Figurenkonstellation. Analysieren Sie die strukturellen und sprachlichen Mittel des Textes „Warum das Telefongespräch verschwindet“ von Tina Klopp. charakterisieren (II-III) Figuren, Konzepte (meist auf einen literarischen Text bezogen) unter Heranziehung geeigneter Belege treffend beschreiben und gegebenenfalls bewerten, gegebenenfalls ihre Funktion aufzeigen Charakterisieren Sie den Protagonisten in dem vorgegebenen Textauszug. Charakterisieren Sie Kafkas Amerikabild in seinem Roman „Der Verschollene“. in Beziehung setzen (II-III) Zusammenhänge unter vorgegebenen oder selbst gewählten Gesichtspunkten begründet herstellen Setzen Sie die Position des Autors ... in Beziehung zum Frauenbild in Fontanes Roman „Effi Briest“. Setzen Sie die Grafik in Beziehung zu Wolf Schneiders Text. Setzen Sie das Gedicht in Beziehung zur Biografie der Dichterin. erklären (II-III) Materialien, Sachverhalte, Zusammenhänge, Thesen in einen Begründungszusammenhang stellen Erklären Sie, inwieweit eine solche Darstellung der Figur Maria Stuarts auf Schillers Sichtweise im gleichnamigen Roman zutrifft. Erklären Sie die Kommunikationssituation anhand des Modells von Schulz von Thun. Fortführung der Tabelle » Anhang 1.2 Operatoren Fachanforderungen Deutsch 85 Anhang Operator Definition Beispiel erläutern (II-III) Materialien, Sachverhalte, Zusammenhänge, Thesen mit zusätzlichen Informationen und Beispielen veranschaulichen Erläutern Sie anhand selbst gewählter Aspekte, inwieweit sich im Auszug aus Joseph Roths Roman „Hiob“ die Moderne widerspiegelt. vergleichen (II-III) nach vorgegebenen oder selbst gewählten Gesichtspunkten Gemeinsamkeiten, Ähnlichkeiten und Unterschiede ermitteln, gegeneinander abwägen und ein Fazit formulieren Vergleichen Sie die Naturschilderungen in den vorliegenden Gedichten von Eichendorff und Heym. Vergleichen Sie die zentralen Positionen der Autoren Wolf Schneider und Rudi Keller zum Sprachwandel und zum gegenwärtigen Zustand der Sprache. Stellung nehmen (II-III) zu einzelnen Meinungen, Textaussagen, Problemstellungen argumentativ und wertend eine Position formulieren Nehmen Sie Stellung zu der von Georg Büchner formulierten These. prüfen, überprüfen (II-III) Aussagen, Behauptungen kritisch hinterfragen und ihre Gültigkeit kriterienorientiert und begründet einschätzen Überprüfen Sie mithilfe einer Analyse der Szene III, 4 aus „Kabale und Liebe“, inwieweit die Thesen Thalheimers zutreffen. Prüfen Sie den Interpretationsansatz auf der Grundlage Ihres eigenen Textverständnisses. Prüfen Sie, inwieweit Büchners Kunstauffassung im vorliegenden Text erkennbar ist. beurteilen, bewerten (II-III) auf der Basis fundierter Kriterien oder begründeter Wertmaßstäbe Einschätzungen formulieren Beurteilen Sie auf der Grundlage der vorliegenden Texte Entwicklungstendenzen der Gegenwartssprache. Bewerten Sie das Regiekonzept auf der Grundlage Ihres Textverständnisses. sich auseinandersetzen mit (II-III) Sachverhalte und Problemstellungen unter gezielten Fragestellungen argumentativ abwägen Setzen Sie sich mit der Auffassung des Autors auseinander, dass Videospiele die Konzentration erhöhen. 86 Fachanforderungen Deutsch Operator Definition Beispiel markieren (AFB I-II) gemäß den Vorgaben der Aufgabenstellung Kennzeichnungen in einem Text vornehmen Markiere die Textstellen, die Hinweise zum Aufenthaltsort des verschwundenen Kaninchens enthalten. notieren (I-II) [sich] etwas aufschreiben; etwas (in Stichworten) festhalten Notiere in Stichworten die äußeren Merkmale der Person. nennen (I-II) ohne nähere Erläuterungen aufzählen Nenne die rhetorischen Mittel. zitieren (I-II) einen Wortlaut aus einem gesprochenen oder geschriebenen Text unter Berufung auf die Quelle wörtlich oder sinngemäß wiedergeben Zitiere aus dem Text. belegen (I-II) einen Nachweis in Form eines Zitats, eines Beispiels oder Ähnliches führen Belege deine Aussagen durch geeignete Textstellen. begründen (II-III) einen sachlichen Grund oder sachliche Gründe für seinen eigenen Standpunkt, seine Auffassung oder Aussage angeben und erläutern Begründe deine Meinung. überarbeiten (II-III) mit inhaltlichen oder formalen Zielen einen Text durcharbeiten und ihn dabei verändern, verbessern oder eine neue/andere Fassung erarbeiten Überarbeite deinen Text hinsichtlich der Rechtschreibung
erörtern (I-III) über strittige oder fragliche Sachverhalte unter Bezug auf literarische oder pragmatische Texte oder unter Nutzung von Materialien schreiben; differenzierte und abwägende Argumentationen entwerfen und diese strukturiert, auch unter der Nutzung von Kontextwissen entfalten, den eigenen Standpunkt passend einbringen, ein aus der Argumentation abgeleitetes Urteil formulieren Erörtern Sie die Position des Autors Bernd Graff zu Beteiligungsmöglichkeiten im „partizipativen Web“. Erörtern Sie Christa Wolfs Position vor dem Hintergrund Ihrer eigenen Leseerfahrungen. Erörtern Sie, ob Georg Büchners Drama „Woyzeck“ ein Eifersuchtsdrama ist. entwerfen, gestalten,
verfassen (I-III) produktionsorientierte Aufgabenstellungen nach ausgewiesenen Kriterien auf der Grundlage einer Untersuchung eines Textes / von Material und gegebenenfalls seiner inhaltlichen und sprachlich-formalen Gegebenheiten oder unter Berücksichtigung des Adressatenbezugs zielorientiert bearbeiten Entwerfen Sie eine Fortsetzung der Geschichte, in der Sie den Konflikt der Protagonisten auflösen. Entwerfen Sie ein Storyboard für die erste Szene. Verfassen Sie einen Kommentar für eine Tageszeitung, in dem Sie sich ausgehend von Bernd Graffs Position mit Beteiligungsmöglichkeiten im „partizipativen Web“ auseinandersetzen. Gestalten Sie einen inneren Monolog Jasons, in dem er sich mit der Inhaftierung Medeas auseinandersetzt. Anhang 1.1 Globaloperatoren Globaloperatoren verlangen eine komplexe Gesamtleistung unter Berücksichtigung aller drei Anforderungsbereiche: 84 Fachanforderungen Deutsch Operator Definition Beispiel beschreiben (AFB I-II) Sachverhalte, Situationen, Vorgänge. Merkmale von Personen/Figuren in eigenen Worten und auf Wertung verzichtend wiedergeben (eventuell materialgestützt) Beschreiben Sie die äußere Situation des Protagonisten. Beschreiben Sie den in der Grafik dargestellten Sachverhalt. Beschreiben Sie das Bild. darstellen (I-II) Inhalte, Zusammenhänge, Sachverhalte inhaltlich klar und strukturiert abbilden Stellen Sie die wesentlichen Elemente der Dramentheorie Brechts dar. zusammenfassen (I-II) Inhalte, Zusammenhänge, Texte komprimiert (linear oder aspektorientiert) und strukturiert mit eigenen Worten wiedergeben Fassen Sie die wesentlichen Aussagen des Textes zusammen. Fassen Sie die Handlung des I. Aktes zusammen. einordnen (I-II) eine Aussage, einen Text, einen Sachverhalt unter Verwendung von Kontextwissen und begründet in einen vorgegebenen Zusammenhang einfügen Ordnen Sie den folgenden Szenenausschnitt in den Handlungsverlauf des Dramas ein. untersuchen, analysieren, erschließen (II-III) unter gezielten Fragestellungen Elemente, Strukturmerkale und Zusammenhänge herausarbeiten und die Ergebnisse darstellen Untersuchen Sie den Romananfang unter den Gesichtspunkten der Erzählperspektive und der Figurenkonstellation. Analysieren Sie die strukturellen und sprachlichen Mittel des Textes „Warum das Telefongespräch verschwindet“ von Tina Klopp. charakterisieren (II-III) Figuren, Konzepte (meist auf einen literarischen Text bezogen) unter Heranziehung geeigneter Belege treffend beschreiben und gegebenenfalls bewerten, gegebenenfalls ihre Funktion aufzeigen Charakterisieren Sie den Protagonisten in dem vorgegebenen Textauszug. Charakterisieren Sie Kafkas Amerikabild in seinem Roman „Der Verschollene“. in Beziehung setzen (II-III) Zusammenhänge unter vorgegebenen oder selbst gewählten Gesichtspunkten begründet herstellen Setzen Sie die Position des Autors ... in Beziehung zum Frauenbild in Fontanes Roman „Effi Briest“. Setzen Sie die Grafik in Beziehung zu Wolf Schneiders Text. Setzen Sie das Gedicht in Beziehung zur Biografie der Dichterin. erklären (II-III) Materialien, Sachverhalte, Zusammenhänge, Thesen in einen Begründungszusammenhang stellen Erklären Sie, inwieweit eine solche Darstellung der Figur Maria Stuarts auf Schillers Sichtweise im gleichnamigen Roman zutrifft. Erklären Sie die Kommunikationssituation anhand des Modells von Schulz von Thun. Fortführung der Tabelle » Anhang 1.2 Operatoren Fachanforderungen Deutsch 85 Anhang Operator Definition Beispiel erläutern (II-III) Materialien, Sachverhalte, Zusammenhänge, Thesen mit zusätzlichen Informationen und Beispielen veranschaulichen Erläutern Sie anhand selbst gewählter Aspekte, inwieweit sich im Auszug aus Joseph Roths Roman „Hiob“ die Moderne widerspiegelt. vergleichen (II-III) nach vorgegebenen oder selbst gewählten Gesichtspunkten Gemeinsamkeiten, Ähnlichkeiten und Unterschiede ermitteln, gegeneinander abwägen und ein Fazit formulieren Vergleichen Sie die Naturschilderungen in den vorliegenden Gedichten von Eichendorff und Heym. Vergleichen Sie die zentralen Positionen der Autoren Wolf Schneider und Rudi Keller zum Sprachwandel und zum gegenwärtigen Zustand der Sprache. Stellung nehmen (II-III) zu einzelnen Meinungen, Textaussagen, Problemstellungen argumentativ und wertend eine Position formulieren Nehmen Sie Stellung zu der von Georg Büchner formulierten These. prüfen, überprüfen (II-III) Aussagen, Behauptungen kritisch hinterfragen und ihre Gültigkeit kriterienorientiert und begründet einschätzen Überprüfen Sie mithilfe einer Analyse der Szene III, 4 aus „Kabale und Liebe“, inwieweit die Thesen Thalheimers zutreffen. Prüfen Sie den Interpretationsansatz auf der Grundlage Ihres eigenen Textverständnisses. Prüfen Sie, inwieweit Büchners Kunstauffassung im vorliegenden Text erkennbar ist. beurteilen, bewerten (II-III) auf der Basis fundierter Kriterien oder begründeter Wertmaßstäbe Einschätzungen formulieren Beurteilen Sie auf der Grundlage der vorliegenden Texte Entwicklungstendenzen der Gegenwartssprache. Bewerten Sie das Regiekonzept auf der Grundlage Ihres Textverständnisses. sich auseinandersetzen mit (II-III) Sachverhalte und Problemstellungen unter gezielten Fragestellungen argumentativ abwägen Setzen Sie sich mit der Auffassung des Autors auseinander, dass Videospiele die Konzentration erhöhen. 86 Fachanforderungen Deutsch Operator Definition Beispiel markieren (AFB I-II) gemäß den Vorgaben der Aufgabenstellung Kennzeichnungen in einem Text vornehmen Markiere die Textstellen, die Hinweise zum Aufenthaltsort des verschwundenen Kaninchens enthalten. notieren (I-II) [sich] etwas aufschreiben; etwas (in Stichworten) festhalten Notiere in Stichworten die äußeren Merkmale der Person. nennen (I-II) ohne nähere Erläuterungen aufzählen Nenne die rhetorischen Mittel. zitieren (I-II) einen Wortlaut aus einem gesprochenen oder geschriebenen Text unter Berufung auf die Quelle wörtlich oder sinngemäß wiedergeben Zitiere aus dem Text. belegen (I-II) einen Nachweis in Form eines Zitats, eines Beispiels oder Ähnliches führen Belege deine Aussagen durch geeignete Textstellen. begründen (II-III) einen sachlichen Grund oder sachliche Gründe für seinen eigenen Standpunkt, seine Auffassung oder Aussage angeben und erläutern Begründe deine Meinung. überarbeiten (II-III) mit inhaltlichen oder formalen Zielen einen Text durcharbeiten und ihn dabei verändern, verbessern oder eine neue/andere Fassung erarbeiten Überarbeite deinen Text hinsichtlich der Rechtschreibung
Labels:
Deutsch,
Deutschabitur,
Operatoren
Montag, 23. Oktober 2017
Abiturthemen Schleswig Holstein 2019
Mathematik
Same Shit as every time <3
Deutsch
1. Jahr der Qualifikationsphase: Freiheit und Pflicht – Friedrich Schiller: Maria Stuart 2. Jahr der Qualifikationsphase: Adoleszenzgeschichten seit 1900, Romane und Erzählungen
Englisch
verbindliche Originallektüre: • Ernest J. Gaines, A Lesson before Dying (1993) verbindlicher Film: • Lee Daniels' The Butler (2013)
Lehrwerke: Green Line 11/12 (Klett); The New Pathway Advanced (Kapitel America Still Dreaming?) (Schöningh); Context (Cornelsen); Viewfinder Special (Langenscheidt) Themenhefte: African Americans in Film (Finding Forester, Driving Miss Daisy, In the Heat of the Night) (Klett); Abi Workshop Englisch, The American South (Klett); Discover… African-American Experiences - From Exploitation to Participation (Schöningh); Schwerpunktthema Abitur Englisch: The African-American Experience (Cornelsen); African-American Mosaic: A Library of Congress Resource Guide for the study of Black History and Culture (Prentice-Hall (2003)); Viewfinder: Stories of the South (Langenscheidt); Cornelsen Senior English Library, A Lesson Before Dying. Teacher's Manual (Cornelsen); A Lesson Before Dying. Teacher's Guide (Klett)
Basiswissen Der Mensch und das Streben nach Wissen: • • • historischer Rahmen kulturelle Dimensionen religiöse Anschauungen Das Individuum im Spannungsfeld zwischen Wissenschaft, Politik und Wirtschaft: • • rote Biotechnologie: insb. Gentherapie, Regenerationsmedizin grüne Biotechnologie: insb. gentechnisch veränderte Nahrungsmittel, Gen-Pharming Ethische Aspekte: • • • • Moral und Verantwortung Menschenrechte Wissen und Macht Eugenik Gesellschaft im Wandel: • • • Stabilität vs. Wandel Identität und Individualität Ängste und Hoffnungen Textarbeit (erweiterter Textbegriff) • • literarisch: Dystopie, Utopie, Science Fiction nicht-literarisch: aktuelle Texte
Lehrwerke: Green Line 11/12 (Kapitel: Science and Technology) (Klett); The New Pathway Advanced (Kapitel: Science (Fiction) and Technology) (Schöningh); Context 21 Nord (Kapitel: Science, Technology and the Environment) (Cornelsen) Themenhefte: Abi Workshop Englisch, Science and Technology (Klett); Zoom in - The Horrors of Utopia (Schöningh); Challenges: Science (Fiction) in the Third Millennium (Schöningh); Discover ... the Fascination and Risks of Technology (Schöningh); Discover... (new) Science and Technology: From Stonehenge to Stem Cells (Schöningh); Viewfinder: Technology and the Environment (Langenscheidt)
Geschichte
Latein
Ovid: Exilliteratur
Seneca: Epistulae morales
Mittwoch, 18. Oktober 2017
Montag, 16. Oktober 2017
L.
ANNAEI. SENECAE
EPISTULARUM MORALIUM AD LUCILIUM LIBER SEPTIMVS DECIMVS ET OCTAVVS DECIMVS
EPISTULARUM MORALIUM AD LUCILIUM LIBER SEPTIMVS DECIMVS ET OCTAVVS DECIMVS
CI.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Omnis dies, omnis hora quam nihil simus ostendit et aliquo argumento
recenti admonet fragilitatis oblitos; tum aeterna meditatos respicere
cogit ad mortem. Quid sibi istud principium velit quaeris? Senecionem
Cornelium, equitem Romanum splendidum et officiosum, noveras: ex
tenui principio seipse promoverat et iam illi declivis erat cursus ad
cetera; facilius enim crescit dignitas quam incipit. [2] Pecunia
quoque circa paupertatem plurimum morae habet; dum ex illa erepat
haeret. Iam Senecio divitis inminebat, ad quas illum duae res
ducebant efficacissimae, et quaerendi et custodiendi scientia, quarum
vel altera locupletem facere potuisset. [3] Hic homo summae
frugalitatis, non minus patrimonii quam corporis diligens, cum me ex
consuetudine mane vidisset, cum per totum diem amico graviter adfecto
et sine spe iacentiusque in noctem adsedisset, cum hilaris cenasset,
genere valetudinis praecipiti arreptus, angina, vix conpressum
artatis faucibus spiritum traxit in lucem. Intra paucissimas ergo
horas quam omnibus erat sani ac valentis officiis functus decessit.
[4] Ille qui et mari et terra pecuniam agitabat, qui ad publica
quoque nullum relinquens inexpertum genus quaestus accesserat, in
ipso actu bene cedentium rerum, in ipso procurrentis pecuniae
impeturaptus est.
Insere
nunc, Meliboee, piros, pone [in] ordine vites.
Quam
stultum est aetatem disponere ne crastini quidem dominum! o quanta
dementia est spes longas inchoantium: emam, aedificabo, credam,
exigam, honores geram, tum deinde lassam et plenam senectutem in
otium referam. [5] Omnia, mihi crede, etiam felicibus dubia sunt;
nihil sibi quisquam de futuro debet promittere; id quoque quod
tenetur per manus exit et ipsam quam premimus horam casus incidit.
Volvitur tempus rata quidem lege, sed per obscurum: quid autem ad me
an naturae certum sit quod mihi incertumest? [6] Navigationes longas
et pererratis litoribus alienis seros in patriam reditus proponimus,
militiam et castrensium laborum tarda manipretia, procurationes
officiorumque per officia processus, cum interim ad latus mors est,
quae quoniam numquam cogitatur nisi aliena, subinde nobis ingeruntur
mortalitatis exempla non diutius quam dum miramur haesura. [7] Quid
autem stultius quam mirari id ullo die factum quod omni potest fieri?
Stat quidem terminusnobis ubi illum inexorabilis fatorum necessitas
fixit, sed nemo scit nostrumquam prope versetur a termino; sic itaque
formemus animum tamquam ad extremaventum sit. Nihil differamus;
cotidie cum vita paria faciamus. [8] Maximum vitae vitium est quod
inperfecta semper est, quod [in] aliquid ex illa differtur. Qui
cotidie vitae suae summam manum inposuit non indiget tempore;ex hac
autem indigentia timor nascitur et cupiditas futuri exedens animum.
Nihil est miserius dubitatione venientium quorsus evadant; quantum
sit illud quod restat aut quale sollicita mens inexplicabili
formidine agitatur. [9] Quo modo effugiemus hanc volutationem? Uno:
si vita nostra non prominebit, si in se colligitur; ille enim ex
futuro suspenditur cui inritum est praesens. Ubi vero quidquid mihi
debui redditum est, ubi stabilita mens scit nihil interesse inter
diem et saeculum, quidquid deinceps dierum rerumque venturum est ex
alto prospicit et cum multo risu seriem temporum cogitat. Quid enim
varietas mobilitasque casuum perturbabit, si certus sis adversus
incerta? [10] Ideo propera, Lucili mi, vivere, et singulos dies
singulas vitas puta. Qui hoc modo se aptavit, cui vita sua cotidie
fuit tota, securus est: inspem viventibus proximum quodque tempus
elabitur, subitque aviditas et miserrimus ac miserrima omnia
efficiens metus mortis. Inde illud Maecenatis turpissimum votum quo
et debilitatem non recusat et deformitatem et novissime acutam
crucem, dummodo inter haec mala spiritus prorogetur:
[11]
debilem facito manu,
debilem pede coxo,
tuber adstrue gibberum,
lubricos quate dentes:
vita dum superest, benest;
hanc mihi, vel acuta
si sedeam cruce, sustine.
debilem pede coxo,
tuber adstrue gibberum,
lubricos quate dentes:
vita dum superest, benest;
hanc mihi, vel acuta
si sedeam cruce, sustine.
[12]
Quod miserrimum erat si incidisset optatur, et tamquam vita petitur
supplici mora. Contemptissimum putarem si vivere vellet usque ad
crucem:'tu vero' inquit 'me debilites licet, dum spiritus in corpore
fracto et inutili maneat; depraves licet, dum monstroso et distorto
temporis aliquid accedat; suffigas licet et acutam sessuro crucem
subdas': est tanti vulnus suum premere et patibulo pendere
districtum, dum differat id quod est in malis optimum, supplici
finem? est tanti habere animam ut agam? [13] Quid huic optes nisi
deos faciles? quid sibi vult ista carminis effeminati turpitudo? quid
timoris dementissimi pactio? quid tam foeda vitae mendicatio? Huic
putes umquam recitasse Vergilium:
usque
adeone mori miserum est?
Optat
ultima malorum et quae pati gravissimum est extendi ac sustineri
cupit: qua mercede? scilicet vitae longioris. Quod autem vivere est
diu mori? [14] Invenitur aliquis qui velit inter supplicia tabescere
et perire membratim et totiens per stilicidia emittere animam quam
semel exhalare? Invenitur qui velit adactus ad illud infelix lignum,
iam debilis, iam pravuset in foedum scapularum ac pectoris tuber
elisus, cui multae moriendi causae etiam citra crucem fuerant,
trahere animam tot tormenta tracturam? Nega nunc magnum beneficium
esse naturae quod necesse est mori. [15] Multi peiora adhuc pacisci
parati sunt: etiam amicum prodere, ut diutius vivant, et liberos ad
stuprum manu sua tradere, ut contingat lucem videre tot consciam
scelerum. Excutienda vitae cupido est discendumque nihil interesse
quando patiaris quod quandoque patiendum est; quam bene vivas
referre, non quamdiu; saepe autem in hoc esse bene, ne diu. Vale.
CII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Quomodo molestus est iucundum somnium videnti qui excitat (aufertenim
voluptatem etiam si falsam, effectum tamen verae habentem) sic
epistulatua mihi fecit iniuriam; revocavit enim me cogitationi aptae
traditum etiturum, si licuisset, ulterius. [2] Iuvabat de aeternitate
animarum quaerere, immo mehercules credere; praebebam enim me facilem
opinionibus magnorum virorum rem gratissimam promittentium magis quam
probantium. Dabam me spei tantae, iam eram fastidio mihi, iam
reliquias aetatis infractae contemnebamin immensum illud tempus et in
possessionem omnis aevi transiturus, cumsubito experrectus sum
epistula tua accepta et tam bellum somnium perdidi. Quod repetam, si
te dimisero, et redimam.
[3]
Negas me epistula prima totam quaestionem explicuisse in qua probare
conabar id quod nostris placet, claritatem quae post mortem contingit
bonum esse. Id enim me non solvisse quod opponitur nobis: 'nullum'
inquiunt 'bonum ex distantibus; hoc autem ex distantibus constat'.
[4] Quod interrogas, mi Lucili, eiusdem quaestionis est loci
alterius, et ideo non id tantum sed alia quoque eodem pertinentia
distuleram; quaedam enim, ut scis, moralibus rationalia inmixta sunt.
Itaque illam partem rectam et ad mores pertinentem tractavi, numquid
stultum sit ac supervacuum ultra extremum diem curastrans mittere, an
cadant bona nostra nobiscum nihilque sit eius qui nullusest, an ex eo
quod, cum erit, sensuri non sumus, antequam sit aliquis fructus
percipi aut peti possit. [5] Haec omnia ad mores spectant; itaque suo
locoposita sunt. At quae a dialecticis contra hanc opinionem dicuntur
segreganda fuerunt et ideo seposita sunt. Nunc, quia omnia exigis,
omnia quae dicunt persequar, deinde singulis occurram.
[6]
Nisi aliquid praedixero, intellegi non poterunt quae refellentur.
Quid est quod praedicere velim? quaedam continua corpora esse, ut
hominem; quaedam esse composita, ut navem, domum, omnia denique
quorum diversae partes iunctura in unum coactae sunt; quaedam ex
distantibus, quorum adhuc membra separata sunt, tamquam exercitus,
populus, senatus. Illi enim perquos ista corpora efficiuntur iure aut
officio cohaerent, natura diductiet singuli sunt. Quid est quod etiam
nunc praedicere velim? [7] nullum bonum putamus esse quod ex
distantibus constat; uno enim spiritu unum bonum contineri ac regi
debet, unum esse unius boni principale. Hoc si quando
desideraverisper se probatur: interim ponendum fuit, quia in <nos>
nostra tela mittuntur.
[8]
'Dicitis' inquit 'nullum bonum ex distantibus esse; claritas aut
emista bonorum virorum secunda opinio est. Nam quomodo fama non est
unius sermo nec infamia unius mala existimatio, sic nec claritas uni
bono placuisse;consentire in hoc plures insignes et spectabiles viri
debent, ut claritassit. Haec autem ex iudiciis plurium efficitur, id
est distantium; ergonon est bonum.
[9]
'Claritas' inquit 'laus est a bonis bono reddita; laus oratio, vox
est aliquid significans; vox est autem, licet virorum sit <bonorum,
non> bonum. Nec enim quidquid vir bonus facit bonum est; nam et
plauditet sibilat, sed nec plausum quisquam nec sibilum, licet omnia
eius admiretur et laudet, bonum dicit, non magis quam sternumentum
aut tussim. Ergo claritas bonum non est.
[10]
'Ad summam dicite nobis utrum laudantis an laudati bonum sit: si
laudati bonum esse dicitis, tam ridiculam rem facitis quam si
adfirmetis meum esse quod alius bene valeat. Sed laudare dignos
honesta actio est; ita laudantis bonum est cuius actio est, non
nostrum qui laudamur: atqui hoc quaerebatur. '
[11] Respondebo nunc singulis cursim. Primum an sit aliquod ex distantibus bonum etiamnunc quaeritur et pars utraque sententias habet. Deinde claritas desiderat multa suffragia? potest et unius boni viri iudicio esse contenta: nos bonus bonos iudicat. [12] 'Quid ergo? ' inquit 'et fama erit unius hominis existimatio et infamia unius malignus sermo? Gloriam quoque' inquit 'latius fusam intellego; consensum enim multorum exigit. ' Diversa horum condicio est et illius. Quare? quia si de me bene vir bonus sentit, eodem loco sum quo si omnes boni idem sentirent; omnes enim, si me cognoverint, idem sentient. Par illis idemque iudicium est, aeque vero inficiscitur. Dissidere nonpossunt; ita pro eo est ac si omnes idem sentiant, quia aliud sentire non possunt. [13] Ad gloriam aut famam non est satis unius opinio. Illic idem potest una sententia quod omnium, quia omnium, si perrogetur, una erit:hic diversa dissimilium iudicia sunt. Difficiles adsensus, dubia omnia invenies, levia, suspecta. Putas tu posse unam omnium esse sententiam? non est unius una sententia. Illic placet verum, veritatis una vis, una facies est: apud hos falsa sunt quibus adsentiuntur. Numquam autem falsis constantia est; variantur et dissident.
[11] Respondebo nunc singulis cursim. Primum an sit aliquod ex distantibus bonum etiamnunc quaeritur et pars utraque sententias habet. Deinde claritas desiderat multa suffragia? potest et unius boni viri iudicio esse contenta: nos bonus bonos iudicat. [12] 'Quid ergo? ' inquit 'et fama erit unius hominis existimatio et infamia unius malignus sermo? Gloriam quoque' inquit 'latius fusam intellego; consensum enim multorum exigit. ' Diversa horum condicio est et illius. Quare? quia si de me bene vir bonus sentit, eodem loco sum quo si omnes boni idem sentirent; omnes enim, si me cognoverint, idem sentient. Par illis idemque iudicium est, aeque vero inficiscitur. Dissidere nonpossunt; ita pro eo est ac si omnes idem sentiant, quia aliud sentire non possunt. [13] Ad gloriam aut famam non est satis unius opinio. Illic idem potest una sententia quod omnium, quia omnium, si perrogetur, una erit:hic diversa dissimilium iudicia sunt. Difficiles adsensus, dubia omnia invenies, levia, suspecta. Putas tu posse unam omnium esse sententiam? non est unius una sententia. Illic placet verum, veritatis una vis, una facies est: apud hos falsa sunt quibus adsentiuntur. Numquam autem falsis constantia est; variantur et dissident.
[14]
'Sed laus' inquit 'nihil aliud quam vox est, vox autem bonum non est.
' Cum dicunt claritatem esse laudem bonorum a bonis redditam, non
advocem referunt sed ad sententiam. Licet enim vir bonus taceat sed
aliquem iudicet dignum laude esse, laudatus est. [15] Praeterea aliud
est laus, aliud laudatio, haec et vocem exigit; itaque nemo dicit
laudem funebrem sed laudationem, cuius officium oratione constat. Cum
dicimus aliquem laude dignum, non verba illi benigna hominum sed
iudicia promittimus. Ergo laus etiam taciti est bene sentientis ac
bonum virum apud se laudantis. [16] Deinde, ut dixi, ad animum
refertur laus, non ad verba, quae conceptam laudem egerunt et in
notitiam plurium emittunt. Laudat qui laudandum esse iudicat. Cum
tragicus ille apud nos ait magnificum esse 'laudari a laudato viro',
laude digno ait. Et cum aeque antiquus poeta ait 'laus alit artis',
non laudationem dicit, quae corrumpit artes; nihil enim aeque et
eloquentiam et omne aliud studium auribus deditum vitiavit quam
popularis adsensio. [17] Fama vocem utique desiderat, claritas potest
etiam citra vocem contingere contenta iudicio; plena est non tantum
inter tacentis sed etiam inter reclamantis. Quid intersit inter
claritatem et gloriam dicam: gloria multorum iudicis constat,
claritas bonorum.
[18]
'Cuius' inquit 'bonum est claritas, id est laus bono a bonis reddita?
utrum laudati an laudantis? ' Utriusque. Meum, qui laudor; quia
natura mea mantem omnium genuit, et bene fecisse gaudeo et gratos me
invenisse virtutum interpretes laetor. Hoc plurium bonum est quod
grati sunt, sed et meum;ita enim animo compositus sum ut aliorum
bonum meum iudicem, utique eorum quibus ipse sum boni causa. [19] Est
istud laudantium bonum; virtute enim geritur; omnis autem virtutis
actio bonum est. Hoc contingere illis non potuisset nisi ego talis
essem. Itaque utriusque bonum est merito laudari, tam mehercules quam
bene iudicasse iudicantis bonum est et eius secundum quem iudicatum
est. Numquid dubitas quin iustitia et habentis bonum sitet autem sit
eius cui debitum solvit? Merentem laudare iustitia est; ergo
utriusque bonum est.
[20]
Cavillatoribus istis abunde responderimus. Sed non debet hoc nobis
esse propositum, arguta disserere et philosophiam in has angustias ex
sua maiestate detrahere: quanto satius est ire aperta via et recta
quam sibi ipsum flexus disponere quos cum magna molestia debeas
relegere? Neque enim quicquam aliud istae disputationes sunt quam
inter se perite captantium lusus. [21] Dic potius quam naturale sit
in immensum mentem suam extendere. Magna et generosa res est humanus
animus; nullos sibi poni nisi communeset cum deo terminos patitur.
Primum humilem non accipit patriam, Ephesum aut Alexandriam aut si
quod est etiamnunc frequentius accolis laetius vetectis solum: patria
est illi quodcumque suprema et universa circuitu suo cingit, hoc omne
convexum intra quod iacent maria cum terris, intra quod aer humanis
divina secernens etiam coniungit, in quo disposita tot numina in
actus suos excubant. [22] Deinde artam aetatem sibi dari non sinit:
'omnes' inquit 'anni mei sunt; nullum saeculum magnis ingeniis clusum
est, nullum non cogitationi pervium tempus. Cum venerit dies ille qui
mixtum hoc divini humanique secernat, corpus hic ubi inveni
relinquam, ipse mediis reddam. Nec nunc sine illis sum, sed gravi
terrenoque detineor.' [23] Per has mortalis aevi moras illi meliori
vitae longiorique proluditur. Quemadmodum decem mensibus tenet nos
maternus uterus et praeparat non sibi sed illi loco in quem videmur
emitti iam idonei spiritum trahere et inaperto durare, sic per hoc
spatium quod ab infantia patet in senectutem in alium mature scimus
partum. Alia origo nos expectat, alius rerum status. [24] Nondum
caelum nisi ex intervallo pati possumus. Proinde intrepidus horam
illam decretoriam prospice: non est animo suprema, sed corpori.
Quidquid circa te iacet rerum tamquam hospitalis loci sarcinas
specta: transeundumest. Excutit redeuntem natura sicut intrantem.
[25] Non licet plus efferrequam intuleris, immo etiam ex eo quod ad
vitam adtulisti pars magna ponenda est: detrahetur tibi haec
circumiecta, novissimum velamentum tui, cutis; detrahetur caro et
suffusus sanguis discurrensque per totum; detrahentur ossa nervique,
firmamenta fluidorum ac labentium. [26] Dies iste quem tamquam
extremum reformidas aeterni natalis est. Depone onus: quid cunctaris,
tamquam non prius quoque relicto in quo latebas corpore exieris?
Haeres, reluctaris:tum quoque magno nisu matris expulsus es. Gemis,
ploras: et hoc ipsum flerenascentis est, sed tunc debebat ignosci:
rudis et inperitus omnium veneras. Ex maternorum viscerum calido
mollique fomento emissum adflavit aura liberior, deinde offendit
durae manus tactus, tenerque adhuc et nullius rei gnarus obstipuisti
inter ignota: [27] nunc tibi non est novum separari ab eo cuius ante
pars fueris; aequo animo membra iam supervacua dimitte et istuc
corpus inhabitatum diu pone. Scindetur, obruetur, abolebitur: quid
contristaris? ita solet fieri: pereunt semper velamenta nascentium.
Quid ista sic diligis quasi tua? Istis opertus es: veniet qui te
revellat dies et ex contubernio foedi atque olidi ventris educat.
[28] Huic nunc quoque tu quantum potessub<duc te> voluptatique
nisi quae * * * necessariisque cohaerebit alienus
iam hinc altius aliquid sublimiusque meditare: aliquando naturae tibi
arcana retegentur, discutietur ista caligo et lux undique clara
percutiet. Imaginare tecum quantus ille sit fulgor tot sideribus
inter se lumen miscentibus. Nulla serenum umbra turbabit; aequaliter
splendebit omne caeli latus: dieset nox aeris infimi vices sunt. Tunc
in tenebris vixisse te dices cum totam lucem et totus aspexeris, quam
nunc per angustissimas oculorum vias obscure intueris, et tamen
admiraris illam iam procul: quid tibi videbitur divina lux cum illam
suo loco videris? [29] Haec cogitatio nihil sordidum animo subsidere
sinit, nihil humile, nihil crudele. Deos rerum omnium esse testes
ait; illis nos adprobari, illis in futurum parari iubet et
aeternitatem proponere. Quam qui mente concepit nullos horret
exercitus, non terretur tuba, nullis ad timorem minis agitur. [30]
Quidni non timeat qui mori sperat? is quoque qui animum tamdiu
iudicat manere quamdiu retinetur corporis vinculo, solutum statim
spargi, id agit ut etiam post mortem utilis esse possit. Quamvis enim
ipse ereptus sit oculis, tamen
multa
viri virtus animo multusque recursat
gentis honos.
gentis honos.
Cogita
quantum nobis exempla bona prosint: scies magnorum virorum non minus
praesentiam esse utilem quam memoriam. Vale.
CIII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Quid ista circumspicis quae tibi possunt fortasse evenire sed possunt
et non evenire? Incendium dico, ruinam, alia quae nobis incidunt, non
insidiantur: illa potius vide, illa [vide] vita [illa] quae nos
observant, quae captant. Rari sunt casus, etiamsi graves, naufragium
facere, vehiculo everti: ab homine homini cotidianum periculum.
Adversus hoc te expedi, hoc intentis oculis intuere; nullum est malum
frequentius, nullum pertinacius, nullum blandius. [2] Tempestas
minatur antequam surgat, crepant aedificia antequam corruant,
praenuntiat fumus incendium: subita est ex homine pernicies [est], et
eo diligentius tegitur quo propius accedit. Erras si istorum tibi qui
occurrunt vultibus credis: hominum effigies habent, animos ferarum,
nisi quod illarum perniciosus est primus incursus: quos transiere non
quaerunt. Numquam enim illas ad nocendum nisi necessitas incitat;
[hae] aut fame aut timore coguntur ad pugnam: homini perdere hominem
libet. [3] Tu tamen ita cogita quod ex homine periculum sit ut
cogites quod sit hominis officium; alterum intuere ne laedaris,
alterum ne laedas. Commodis omnium laeteris, movearis incommodis, et
memineris quae praestare debeas, quae cavere. [4]Sic vivendo quid
consequaris? non te ne noceant, sed ne fallant. Quantum potes autem
in philosophiam recede: illa te sinu suo proteget, in huius sacrario
eris aut tutus aut tutior. Non arietant inter se nisi in eadem
ambulantes via. [5] Ipsam autem philosophiam non debebis iactare;
multis fuit periculi causa insolenter tractata et contumaciter: tibi
vitia detrahat, non aliis exprobret. Non abhorreat a publicis moribus
nec hoc agat ut quidquid non facit damnare videatur. Licet sapere
sine pompa, sine invidia. Vale.
CIV.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
In Nomentanum meum fugi -- quid putas? urbem? immo febrem et
quidemsubrepentem; iam manum mihi iniecerat. Medicus initia esse
dicebat motisvenis et incertis et naturalem turbantibus modum.
Protinus itaque pararivehiculum iussi; Paulina mea retinente exire
perseveravi. Illud mihi inore erat domini mei Gallionis, qui cum in
Achaia febrem habere coepisset, protinus navem escendit clamitans non
corporis esse sed loci morbum. [2]Hoc ego Paulinae meae dixi, quae
mihi valetudinem meam commendat. Nam cumsciam spiritum illius in meo
verti, incipio, ut illi consulam, mihi consulere. Et cum me fortiorem
senectus ad multa reddiderit, hoc beneficium aetatisamitto; venit
enim mihi in mentem in hoc sene et adulescentem esse cuiparcitur.
Itaque quoniam ego ab illa non inpetro ut me fortius amet, <ame>
inpetrat illa ut me diligentius amem. [3] Indulgendum est enim
honestisadfectibus; et interdum, etiam si premunt causae, spiritus in
honorem suorumvel cum tormento revocandus et in ipso ore retinendus
est, cum bono virovivendum sit non quamdiu iuvat sed quamdiu oportet:
ille qui non uxorem, non amicum tanti putat ut diutius in vita
commoretur, qui perseverabitmori, delicatus est. Hoc quoque imperet
sibi animus, ubi utilitas suorumexigit, nec tantum si vult mori, sed
si coepit, intermittat et <se>suis commodet. [4] Ingentis animi
est aliena causa ad vitam reverti, quodmagni viri saepe fecerunt; sed
hoc quoque summae humanitatis existimo, senectutem suam, cuius
maximus fructus est securior sui tutela et vitaeusus animosior,
attentius <curare>, si scias alicui id tuorum esse dulce,
utile, optabile. [5] Habet praeterea in se non mediocre ista res
gaudiumet mercedem; quid enim iucundius quam uxori tam carum esse ut
propter hoctibi carior fias? Potest itaque Paulina mea non tantum
suum mihi timoreminputare sed etiam meum.
[6]
Quaeris ergo quomodo mihi consilium profectionis cesserit? Ut
primumgravitatem urbis excessi et illum odorem culinarum fumantium
quae motaequidquid pestiferi vaporis sorbuerunt cum pulvere
effundunt, protinus mutatamvaletudinem sensi. Quantum deinde adiectum
putas viribus postquam vineasattigi? in pascuum emissus cibum meum
invasi. Repetivi ergo iam me; nonpermansit marcor ille corporis dubii
et male cogitantis. Incipio toto animostudere. [7] Non multum ad hoc
locus confert nisi se sibi praestat animus, qui secretum in
occupationibus mediis si volet habebit: at ille qui regioneseligit et
otium captat ubique quo distringatur inveniet. Nam Socraten
querenticuidam quod nihil sibi peregrinationes profuissent
respondisse ferunt, 'non inmerito hoc tibi evenit; tecum enim
peregrinabaris'. [8] O quam benecum quibusdam ageretur, si a se
aberrarent! Nunc premunt se ipsi, sollicitant, corrumpunt, territant.
Quid prodest mare traicere et urbes mutare? si visista quibus
urgueris effugere, non aliubi sis oportet sed alius. Puta venissete
Athenas, puta Rhodon; elige arbitrio tuo civitatem: quid ad rem
pertinetquos illa mores habeat? tuos adferes. [9] Divitias iudicabis
bonum: torquebitte paupertas, quod est miserrimum, falsa. Quamvis
enim multum possideas, tamen, quia aliquis plus habet, tanto tibi
videris defici quanto vinceris. Honores iudicabis bonum: male te
habebit ille consul factus, ille etiamrefectus; invidebis quotiens
aliquem in fastis saepius legeris. Tantuserit ambitionis furor ut
nemo tibi post te videatur si aliquis ante tefuerit. [10] Maximum
malum iudicabis mortem, cum <in> illa nihil sitmali nisi quod
ante ipsam est, timeri. Exterrebunt te non tantum periculased
suspiciones; vanis semper agitaberis. Quid enim proderit
evasisse
tot urbes
Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis?
Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis?
Ipsa
pax timores sumministrabit; ne tutis quidem habebitur fides
consternatasemel mente, quae ubi consuetudinem pavoris inprovidi
fecit, etiam ad tutelamsalutis suae inhabilis est. Non enim vitat sed
fugit; magis autem periculispatemus aversi. [11] Gravissimum
iudicabis malum aliquem ex his quos amabisamittere, cum interim hoc
tam ineptum erit quam flere quod arboribus amoeniset domum tuam
ornantibus decidant folia. Quidquid te delectat aeque vide+ut
videres+: dum virent, utere. Alium alio die casus excutiet, sed
quemadmodumfrondium iactura facilis est quia renascuntur, sic istorum
quos amas quosqueoblectamenta vitae putas esse damnum, quia
reparantur etiam si non renascuntur. [12] 'Sed non erunt idem. ' Ne
tu quidem idem eris. Omnis dies, omnis horate mutat; sed in aliis
rapina facilius apparet, hic latet, quia non exaperto fit. Alii
auferuntur, at ipsi nobis furto subducimur. Horum nihilcogitabis nec
remedia vulneribus oppones, sed ipse tibi seres sollicitudinumcausas
alia sperando, alia desperando? Si sapis, alterum alteri misce:nec
speraveris sine desperatione nec desperaveris sine spe.
[13]
Quid per se peregrinatio prodesse cuiquam potuit? Non voluptatesilla
temperavit, non cupiditates refrenavit, non iras repressit, non
indomitosamoris impetus fregit, nulla denique animo mala eduxit. Non
iudicium dedit, non discussit errorem, sed ut puerum ignota mirantem
ad breve tempus rerumaliqua novitate detinuit. [14] Ceterum
inconstantiam mentis, quae maximeaegra est, lacessit, mobiliorem
levioremque reddit ipsa iactatio. Itaquequae petierant cupidissime
loca cupidius deserunt et avium modo transvolantcitiusque quam
venerant abeunt. [15] Peregrinatio notitiam dabit gentium, novas tibi
montium formas ostendet, invisitata spatia camporum et
inriguasperennibus aquis valles; alicuius fluminis <singularem
ponet> sub observationenaturam, sive ut Nilus aestivo incremento
tumet, sive ut Tigris eripiturex oculis et acto per occulta cursu
integrae magnitudinis redditur, siveut Maeander, poetarum omnium
exercitatio et ludus, implicatur crebris anfractibuset saepe in
vicinum alveo suo admotus, antequam sibi influat, flectitur:ceterum
neque meliorem faciet neque saniorem. [16] Inter studia versandumest
et inter auctores sapientiae ut quaesita discamus, nondum inventa
quaeramus;sic eximendus animus ex miserrima servitute in libertatem
adseritur. Quamdiuquidem nescieris quid fugiendum, quid petendum,
quid necessarium, quidsupervacuum, quid iustum, quid iniustum, quid
honestum, quid inhonestumsit, non erit hoc peregrinari sed errare.
[17] Nullam tibi opem feret istediscursus; peregrinaris enim cum
adfectibus tuis et mala te tua sequuntur. Utinam quidem sequerentur!
Longius abessent: nunc fers illa, non ducis. Itaque ubique te premunt
et paribus incommodis urunt. Medicina aegro, nonregio quaerenda est.
[18] Fregit aliquis crus aut extorsit articulum: nonvehiculum
navemque conscendit, sed advocat medicum ut fracta pars iungatur, ut
luxata in locum reponatur. Quid ergo? animum tot locis fractum et
extortumcredis locorum mutatione posse sanari? Maius est istud malum
quam ut gestationecuretur. [19] Peregrinatio non facit medicum, non
oratorem; nulla ars locodiscitur: quid ergo? sapientia, ars omnium
maxima, in itinere colligitur? Nullum est, mihi crede, iter quod te
extra cupiditates, extra iras, extrametus sistat; aut si quod esset,
agmine facto gens illuc humana pergeret. Tamdiu ista urguebunt mala
macerabuntque per terras ac maria vagum quamdiumalorum gestaveris
causas. [20] Fugam tibi non prodesse miraris? tecumsunt quae fugis.
Te igitur emenda, onera tibi detrahe et [emenda] desideriaintra
salutarem modum contine; omnem ex animo erade nequitiam. Si vis
peregrinationeshabere iucundas, comitem tuum sana. Haerebit tibi
avaritia quamdiu avarosordidoque convixeris; haerebit tumor quamdiu
superbo conversaberis; numquamsaevitiam in tortoris contubernio
pones; incendent libidines tuas adulterorumsodalicia. [21] Si velis
vitiis exui, longe a vitiorum exemplis recedendumest. Avarus,
corruptor, saevus, fraudulentus, multum nocituri si propea te
fuissent, intra te sunt. Ad meliores transi: cum Catonibus vive,
cumLaelio, cum Tuberone. Quod si convivere etiam Graecis iuvat, cum
Socrate, cum Zenone versare: alter te docebit mori si necesse erit,
alter antequamnecesse erit. [22] Vive cum Chrysippo, cum Posidonio:
hi tibi tradent humanorumdivinorumque notitiam, hi iubebunt in opere
esse nec tantum scite loquiet in oblectationem audientium verba
iactare, sed animum indurare et adversusminas erigere. Unus est enim
huius vitae fluctuantis et turbidae portuseventura contemnere, stare
fidenter ac paratum tela fortunae adverso pectoreexcipere, non
latitantem nec tergiversantem. [23] Magnanimos nos naturaproduxit, et
ut quibusdam animalibus ferum dedit, quibusdam subdolum,
quibusdampavidum, ita nobis gloriosum et excelsum spiritum quaerentem
ubi honestissime, non ubi tutissime vivat, simillimum mundo, quem
quantum mortalium passibuslicet sequitur aemulaturque; profert se,
laudari et aspici credit. [24]<Dominus> omnium est, supra omnia
est;itaque nulli se rei summittat, nihil illi videatur grave, nihil
quod virum incurvet.
Terribiles
visu formae, Letumque Labosque:
minime
quidem, si quis rectis oculis intueri illa possit et tenebras
perrumpere;multa per noctem habita terrori dies vertit ad risum.
Terribiles
visu formae, Letumque Labosque:
egregie
Vergilius noster non re dixit terribiles esse sed visu, id estvideri,
non esse. [25] Quid, inquam, in istis est tam formidabile quamfama
vulgavit? quid est, obsecro te, Lucili, cur timeat laborem vir,
mortemhomo? Totiens mihi occurrunt isti qui non putant fieri posse
quidquid facerenon possunt, et aiunt nos loqui maiora quam quae
humana natura sustineat. [26] At quanto ego de illis melius existimo!
ipsi quoque haec possunt facere, sed nolunt. Denique quem umquam ista
destituere temptantem? cui non facilioraapparuere in actu? Non quia
difficilia sunt non audemus, sed quia non audemusdifficilia sunt.
[27]
Si tamen exemplum desideratis, accipite Socraten, perpessiciumsenem,
per omnia aspera iactatum, invictum tamen et paupertate, quam
gravioremilli domestica onera faciebant, et laboribus, quos militares
quoque pertulit. Quibus ille domi exercitus, sive uxorem eius moribus
feram, lingua petulantem, sive liberos indociles et matri quam patri
similiores +sivere+ aut in bellofuit aut in tyrannide aut in
libertate bellis ac tyrannis saeviore. [28]Viginti et septem annis
pugnatum est; post finita arma triginta tyrannisnoxae dedita est
civitas, ex quibus plerique inimici erant. Novissime damnatioest sub
gravissimis nominibus impleta: obiecta est et religionum violatioet
iuventutis corruptela, quam inmittere in deos, in patres, in rem
publicamdictus est. Post haec carcer et venenum. Haec usque eo animum
Socratisnon moverant ut ne vultum quidem moverint. <O> illam
mirabilem laudemet singularem! usque ad extremum nec hilariorem
quisquam nec tristioremSocraten vidit; aequalis fuit in tanta
inaequalitate fortunae.
[29]
Vis alterum exemplum? accipe hunc M. Catonem recentiorem, cumquo et
infestius fortuna egit et pertinacius. Cui cum omnibus locis
obstitisset, novissime et in morte, ostendit tamen virum fortem posse
invita fortunavivere, invita mori. Tota illi aetas aut in armis est
exacta civilibusaut +intacta+ concipiente iam civile bellum; et hunc
licet dicas non minusquam Socraten +inseruisse dixisse+ nisi forte
Cn. Pompeium et Caesaremet Crassum putas libertatis socios fuisse.
[30] Nemo mutatum Catonem totiensmutata re publica vidit; eundem se
in omni statu praestitit, in praetura, in repulsa, in accusatione, in
provincia, in contione, in exercitu, inmorte. Denique in illa rei
publicae trepidatione, cum illinc Caesar essetdecem legionibus
pugnacissimis subnixus, totis exterarum gentium praesidiis, hinc Cn.
Pompeius, satis unus adversus omnia, cum alii ad Caesarem
inclinarent, alii ad Pompeium, solus Cato fecit aliquas et rei
publicae partes. [31]Si animo conplecti volueris illius imaginem
temporis, videbis illinc plebemet omnem erectum ad res novas vulgum,
hinc optumates et equestrem ordinem, quidquid erat in civitate sancti
et electi, duos in medio relictos, rempublicam et Catonem. Miraberis,
inquam, cum animadverteris
Atriden
Priamumque et saevom ambobus Achillen;
utrumque
enim inprobat, utrumque exarmat. [32] Hanc fert de utroque
sententiam:ait se, si Caesar vicerit, moriturum, si Pompeius,
exulaturum. Quid habebatquod timeret qui ipse sibi et victo et
victori constituerat quae constitutaesse ab hostibus iratissimis
poterant? Perit itaque ex decreto suo. [33]Vides posse homines
laborem pati: per medias Africae solitudines pedesduxit exercitum.
Vides posse tolerari sitim: in collibus arentibus sineullis
inpedimentis victi exercitus reliquias trahens inopiam umoris
loricatustulit et, quotiens aquae fuerat occasio, novissimus bibit.
Vides honoremet notam posse contemni: eodem quo repulsus est die in
comitio pila lusit. Vides posse non timeri potentiam superiorum: et
Pompeium et Caesarem, quorumnemo alterum offendere audebat nisi ut
alterum demereretur, simul provocavit. Vides tam mortem posse
contemni quam exilium: et exilium sibi indixit etmortem et interim
bellum. [34] Possumus itaque adversus ista tantum habereanimi, libeat
modo subducere iugo collum. In primis autem respuendae
voluptates:enervant et effeminant et multum petunt, multum autem a
fortuna petendumest. Deinde spernendae opes: auctoramenta sunt
servitutum. Aurum et argentumet quidquid aliud felices domos onerat
relinquatur: non potest gratis constarelibertas. Hanc si magno
aestimas, omnia parvo aestimanda sunt. Vale.
CV.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Quae observanda tibi sint ut tutior vivas dicam. Tu tamen sic
audiascenseo ista praecepta quomodo si tibi praeciperem qua ratione
bonam valetudinemin Ardeatino tuereris. Considera quae sint quae
hominem in perniciem hominisinstigent: invenies spem, invidiam,
odium, metum, contemptum. [2] Ex omnibusistis adeo levissimum est
contemptus ut multi in illo remedii causa delituerint. Quem quis
contemnit, calcat sine dubio sed transit; nemo homini
contemptopertinaciter, nemo diligenter nocet; etiam in acie iacens
praeteritur, cum stante pugnatur.
[3]
Spem inproborum vitabis si nihil habueris quod cupiditatem alienamet
inprobam inritet, si nihil insigne possederis; concupiscuntur enim
etiam+pars innotarum sunt sic raro+. Invidiam effugies si te non
ingesserisoculis, si bona tua non iactaveris, si scieris in sinu
gaudere. Odium autest ex offensa (hoc vitabis neminem lacessendo) aut
gratuitum, a quo tesensus communis tuebitur. Fuit hoc multis
periculosum: quidam odium habueruntnec inimicum. [4] Illud, ne
timearis, praestabit tibi et fortunae mediocritaset ingeni lenitas:
eum esse te homines sciant quem offendere sine periculopossint;
reconciliatio tua et facilis sit et certa. Timeri autem tam
domimolestum est quam foris, tam a servis quam a liberis: nulli non
ad nocendumsatis virium est. Adice nunc quod qui timetur timet: nemo
potuit terribilisesse secure. [5] Contemptus superest, cuius modum in
sua potestate habetqui illum sibi adiunxit, qui contemnitur quia
voluit, non quia debuit. Huius incommodum et artes bonae discutiunt
et amicitiae eorum qui apudaliquem potentem potentes sunt, quibus
adplicari expediet, non inplicari, ne pluris remedium quam periculum
constet.
[6]
Nihil tamen aeque proderit quam quiescere et minimum cum aliisloqui,
plurimum secum. Est quaedam dulcedo sermonis quae inrepit et
eblandituret non aliter quam ebrietas aut amor secreta producit. Nemo
quod audierittacebit, nemo quantum audierit loquetur; qui rem non
tacuerit non tacebitauctorem. Habet unusquisque aliquem cui tantum
credat quantum ipsi creditumest; ut garrulitatem suam custodiat et
contentus sit unius auribus, populumfaciet; sic quod modo secretum
erat rumor est.
[7]
Securitatis magna portio est nihil inique facere: confusam vitamet
perturbatam inpotentes agunt; tantum metuunt quantum nocent, nec
ullotempore vacant. Trepidant enim cum fecerunt, haerent; conscientia
aliudagere non patitur ac subinde respondere ad se cogit. Dat poenas
quisquisexpectat; quisquis autem meruit expectat. [8] Tutum aliqua
res in malaconscientia praestat, nulla securum; putat enim se, etiam
si non deprenditur, posse deprendi, et inter somnos movetur et,
quotiens alicuius scelus loquitur, de suo cogitat; non satis illi
oblitteratum videtur, non satis tectum. Nocens habuit aliquando
latendi fortunam, numquam fiduciam. Vale.
CVI.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Tardius rescribo ad epistulas tuas, non quia districtus
occupationibussum. Hanc excusationem cave audias: vaco, et omnes
vacant qui volunt. Neminemres sequuntur: ipsi illas amplexantur et
argumentum esse felicitatis occupationemputant. Quid ergo fuit quare
non protinus rescriberem? id de quo quaerebasveniebat in contextum
operis mei; [2] scis enim me moralem philosophiamvelle conplecti et
omnes ad eam pertinentis quaestiones explicare. Itaquedubitavi utrum
differrem te donec suus isti rei veniret locus, an ius tibiextra
ordinem dicerem: humanius visum est tam longe venientem non detinere.
[3] Itaque et hoc ex illa serie rerum cohaerentium excerpam et, si
quaerunt eiusmodi, non quaerenti tibi ultro mittam.
Quae sint haec interrogas? Quae scire magis iuvat quam prodest, sicuthoc de quo quaeris: bonum an corpus sit? [4] Bonum facit; prodest enim;quod facit corpus est. Bonum agitat animum et quodam modo format et continet, quae [ergo] propria sunt corporis. Quae corporis bona sunt corpora sunt;ergo et quae animi sunt; nam et hoc corpus est. [5] Bonum hominis necesseest corpus sit, cum ipse sit corporalis. Mentior, nisi et quae alunt illumet quae valetudinem eius vel custodiunt vel restituunt corpora sunt; ergoet bonum eius corpus est. Non puto te dubitaturum an adfectus corpora sint(ut aliud quoque de quo non quaeris infulciam), tamquam ira, amor, tristitia, nisi dubitas an vultum nobis mutent, an frontem adstringant, an faciemdiffundant, an ruborem evocent, an fugent sanguinem. Quid ergo? tam manifestasnotas corporis credis inprimi nisi a corpore? [6] Si adfectus corpora sunt, et morbi animorum, ut avaritia, crudelitas, indurata vitia et in statuminemendabilem adducta; ergo et malitia et species eius omnes, malignitas, invidia, superbia; [7] ergo et bona, primum quia contraria istis sunt, deinde quia eadem tibi indicia praestabunt. An non vides quantum oculisdet vigorem fortitudo? quantam intentionem prudentia? quantam modestiamet quietem reverentia? quantam serenitatem laetitia? quantum rigorem severitas? quantam remissionem lenitas? Corpora ergo sunt quae colorem habitumque corporum mutant, quae in illis regnum suum exercent. Omnes autem quas rettuli virtutes bona sunt, et quidquid ex illis est. [8] Numquid est dubium anid quo quid tangi potest corpus sit? Tangere enim et tangi nisi corpus nulla potest res, ut ait Lucretius. Omnia autem ista quae dixi non mutarent corpus nisi tangerent; ergo corpora sunt. [9] Etiam nunc cui tanta vis est ut inpellat et cogat et retineatet inhibeat corpus est. Quid ergo? non timor retinet? non audacia inpellit? non fortitudo inmittit et impetum dat? non moderatio refrenat ac revocat? non gaudium extollit? non tristitia deducit? [10] Denique quidquid facimus aut malitiae aut virtutis gerimus imperio: quod imperat corpori corpus est, quod vim corpori adfert, corpus. Bonum corporis corporale est, bonum hominis et corporis bonum est; itaque corporale est.
Quae sint haec interrogas? Quae scire magis iuvat quam prodest, sicuthoc de quo quaeris: bonum an corpus sit? [4] Bonum facit; prodest enim;quod facit corpus est. Bonum agitat animum et quodam modo format et continet, quae [ergo] propria sunt corporis. Quae corporis bona sunt corpora sunt;ergo et quae animi sunt; nam et hoc corpus est. [5] Bonum hominis necesseest corpus sit, cum ipse sit corporalis. Mentior, nisi et quae alunt illumet quae valetudinem eius vel custodiunt vel restituunt corpora sunt; ergoet bonum eius corpus est. Non puto te dubitaturum an adfectus corpora sint(ut aliud quoque de quo non quaeris infulciam), tamquam ira, amor, tristitia, nisi dubitas an vultum nobis mutent, an frontem adstringant, an faciemdiffundant, an ruborem evocent, an fugent sanguinem. Quid ergo? tam manifestasnotas corporis credis inprimi nisi a corpore? [6] Si adfectus corpora sunt, et morbi animorum, ut avaritia, crudelitas, indurata vitia et in statuminemendabilem adducta; ergo et malitia et species eius omnes, malignitas, invidia, superbia; [7] ergo et bona, primum quia contraria istis sunt, deinde quia eadem tibi indicia praestabunt. An non vides quantum oculisdet vigorem fortitudo? quantam intentionem prudentia? quantam modestiamet quietem reverentia? quantam serenitatem laetitia? quantum rigorem severitas? quantam remissionem lenitas? Corpora ergo sunt quae colorem habitumque corporum mutant, quae in illis regnum suum exercent. Omnes autem quas rettuli virtutes bona sunt, et quidquid ex illis est. [8] Numquid est dubium anid quo quid tangi potest corpus sit? Tangere enim et tangi nisi corpus nulla potest res, ut ait Lucretius. Omnia autem ista quae dixi non mutarent corpus nisi tangerent; ergo corpora sunt. [9] Etiam nunc cui tanta vis est ut inpellat et cogat et retineatet inhibeat corpus est. Quid ergo? non timor retinet? non audacia inpellit? non fortitudo inmittit et impetum dat? non moderatio refrenat ac revocat? non gaudium extollit? non tristitia deducit? [10] Denique quidquid facimus aut malitiae aut virtutis gerimus imperio: quod imperat corpori corpus est, quod vim corpori adfert, corpus. Bonum corporis corporale est, bonum hominis et corporis bonum est; itaque corporale est.
[11]
Quoniam, ut voluisti, morem gessi tibi, nunc ipse dicam mihi quod
dicturum esse te video: latrunculis ludimus. In supervacuis
subtilitasteritur: non faciunt bonos ista sed doctos. [12] Apertior
res est sapere, immo simplicior: paucis <satis> est ad mentem
bonam uti litteris, sed nos ut cetera in supervacuum diffundimus, ita
philosophiam ipsam. Quemadmodum omnium rerum, sic litterarum quoque
intemperantia laboramus: non vitae sed scholae discimus. Vale.
CVII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Ubi illa prudentia tua? ubi in dispiciendis rebus subtilitas?
ubimagnitudo? Tam pusilla <te res> tangit? Servi occupationes
tuas occasionemfugae putaverunt. Si amici deciperent (habeant enim
sane nomen quod illisnoster error inposuit, et vocentur quo turpius
non sint) * * * omnibusrebus tuis desunt illi qui et
operam tuam conterebant et te aliis molestumesse credebant. [2] Nihil
horum insolitum, nihil inexpectatum est; offendi rebus istis tam
ridiculum est quam queri quod spargaris <in balneo autvexeris>
in publico aut inquineris in luto. Eadem vitae condicio est
quaebalnei, turbae, itineris: quaedam in te mittentur, quaedam
incident. Nonest delicata res vivere. Longam viam ingressus es: et
labaris oportet etarietes et cadas et lasseris et exclames 'o mors!',
id est mentiaris. Alioloco comitem relinques, alio efferes, alio
timebis: per eiusmodi offensasemetiendum est confragosum hoc iter.
[3] Mori vult? praeparetur animuscontra omnia; sciat se venisse ubi
tonat fulmen; sciat se venisse ubi
Luctus
et ultrices posuere cubilia Curae
pallentesque
habitant Morbi tristisque Senectus.
In
hoc contubernio vita degenda est. Effugere ista non potes,
comtemnerepotes; contemnes autem si saepe cogitaveris et futura
praesumpseris. [4]Nemo non fortius ad id cui se diu composuerat
accessit et duris quoque, si praemeditata erant, obstitit: at contra
inparatus etiam levissima expavit. Id agendum est ne quid nobis
inopinatum sit; et quia omnia novitate graviorasunt, hoc cogitatio
adsidua praestabit, ut nulli sis malo tiro.
[5]
'Servi me reliquerunt. ' Alium compilaverunt, alium accusaverunt,
alium occiderunt, alium prodiderunt, alium mulcaverunt, alium veneno,
aliumcriminatione petierunt: quidquid dixeris multis accidit *
* * deincepsquae multa et varia sunt in nos deriguntur.
Quaedam in nos fixa sunt, quaedamvibrant et cum maxime veniunt,
quaedam in alios perventura nos stringunt. [6] Nihil miremur eorum ad
quae nati sumus, quae ideo nulli querenda quiaparia sunt omnibus. Ita
dico, paria sunt; nam etiam quod effugit aliquispati potuit. Aequum
autem ius est non quo omnes usi sunt sed quod omnibuslatum est.
Imperetur aequitas animo et sine querella mortalitatis
tributapendamus. [7] Hiems frigora adducit: algendum est. Aestas
calores refert:aestuandum est. Intemperies caeli valetudinem temptat:
aegrotandum est. Et fera nobis aliquo loco occurret et homo
perniciosior feris omnibus. Aliud aqua, aliud ignis eripiet. Hanc
rerum condicionem mutare non possumus:illud possumus, magnum sumere
animum et viro bono dignum, quo fortiterfortuita patiamur et naturae
consentiamus. [8] Natura autem hoc quod videsregnum mutationibus
temperat: nubilo serena succedunt; turbantur mariacum quieverunt;
flant in vicem venti; noctem dies sequitur; pars caeliconsurgit, pars
mergitur: contrariis rerum aeternitas constat. [9] Ad hanclegem
animus noster aptandus est; hanc sequatur, huic pareat; et
quaecumquefiunt debuisse fieri putet nec velit obiurgare naturam.
Optimum est patiquod emendare non possis, et deum quo auctore cuncta
proveniunt sine murmurationecomitari: malus miles est qui imperatorem
gemens sequitur. [10] Quare inpigriatque alacres excipiamus imperia
nec deseramus hunc operis pulcherrimicursum, cui quidquid patiemur
intextum est; et sic adloquamur Iovem, cuiusgubernaculo moles ista
derigitur, quemadmodum Cleanthes noster versibusdisertissimis
adloquitur, quos mihi in nostrum sermonem mutare
permittiturCiceronis, disertissimi viri, exemplo. Si placuerint, boni
consules; sidisplicuerint, scies me in hoc secutum Ciceronis
exemplum.
[11]
Duc,
o parens celsique dominator poli,
quocumque placuit: nulla parendi mora est;
adsum inpiger. Fac nolle, comitabor gemens
malusque patiar facere quod licuit bono.
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.
quocumque placuit: nulla parendi mora est;
adsum inpiger. Fac nolle, comitabor gemens
malusque patiar facere quod licuit bono.
Ducunt volentem fata, nolentem trahunt.
[12]
Sic vivamus, sic loquamur; paratos nos inveniat atque inpigros fatum.
Hic est magnus animus qui se ei tradidit: at contra ille pusillus et
degenerqui obluctatur et de ordine mundi male existimat et emendare
mavult deosquam se. Vale.
CVIII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Id de quo quaeris ex iis est quae scire tantum eo, ut scias,
pertinet. Sed nihilominus, quia pertinet, properas nec vis expectare
libros quoscum maxime ordino continentis totam moralem philosophiae
partem. Statim expediam; illud tamen prius scribam, quemadmodum tibi
ista cupiditas discendi, qua flagrare te video, digerenda sit, ne
ipsa se inpediat. [2] Nec passim carpenda sunt nec avide invadenda
universa: per partes pervenietur ad totum. Aptari onus viribus debet
nec plus occupari quam cui sufficere possimus. Non quantum vis sed
quantum capis hauriendum est. Bonum tantum habe animum: capies
quantum voles. Quo plus recipit animus, hoc se magis laxat.
[3]
Haec nobis praecipere Attalum memini, cum scholam eius obsideremus et
primi veniremus et novissimi exiremus, ambulantem quoque illum ad
aliquas disputationes evocaremus, non tantum paratum discentibus sed
obvium. 'Idem' inquit 'et docenti et discenti debet esse propositum,
ut ille prodesse velit, hic proficere.' [4] Qui ad philosophum venit
cotidie aliquid secum boni ferat: aut sanior domum redeat aut
sanabilior. Redibit autem: ea philosophiae vis est ut non studentis
sed etiam conversantis iuvet. Qui in solem venit, licet non in hoc
venerit, colorabitur; qui in unguentaria taberna resederuntet paullo
diutius commorati sunt odorem secum loci ferunt; et qui ad
philosophum fuerunt traxerint aliquid necesse est quod prodesset
etiam neglegentibus. Attende quid dicam: neglegentibus, non
repugnantibus.
[5]
'Quid ergo? non novimus quosdam qui multis apud philosophum annis
persederint et ne colorem quidem duxerint? ' Quidni noverim?
pertinacissimos quidem et adsiduos, quos ego non discipulos
philosophorum sed inquilinos voco. [6] Quidam veniunt ut audiant, non
ut discant, sicut in theatrum voluptatis causa ad delectandas aures
oratione vel voce vel fabulis ducimur. Magnam hanc auditorum partem
videbis cui philosophi schola deversorium otii sit. Non id agunt ut
aliqua illo vitia deponant, ut aliquam legemvitae accipiant qua mores
suos exigant, sed ut oblectamento aurium perfruantur. Aliqui tamen et
cum pugillaribus veniunt, non ut res excipiant, sed ut verba, quae
tam sine profectu alieno dicant quam sine suo audiunt. [7]Quidam ad
magnificas voces excitantur et transeunt in adfectum dicentium
alacres vultu et animo, nec aliter concitantur quam solent Phrygii
tibicinis sono semiviri et ex imperio furentes. Rapit illos
instigatque rerum pulchritudo, non verborum inanium sonitus. Si quid
acriter contra mortem dictum est, si quid contra fortunam
contumaciter, iuvat protinus quae audias facere. Adficiuntur illis et
sunt quales iubentur, si illa animo forma permaneat, si non impetum
insignem protinus populus, honesti dissuasor, excipiat: pauci illam
quam conceperant mentem domum perferre potuerunt. [8] Facile est
auditorem concitare ad cupidinem recti; omnibus enim natura
fundamenta dedit semenque virtutum. Omnes ad omnia ista nati sumus:
cum inritator accessit, tunc illa animi bona veluti sopita
excitantur. Non vides quemadmodum theatra consonent quotiens aliqua
dicta sunt quae publice adgnoscimus etconsensu vera esse testamur?
[9]
Desunt
inopiae multa, avaritiae omnia.
In nullum avarus bonus est, in se pessimus.
In nullum avarus bonus est, in se pessimus.
Ad
hos versus ille sordidissimus plaudit et vitiis suis fieri convicium
gaudet: quanto magis hoc iudicas evenire cum a philosopho ista
dicuntur, cum salutaribus praeceptis versus inseruntur, efficacius
eadem illa demissuri in animum inperitorum? [10] Nam ut dicebat
Cleanthes, 'quemadmodum spiritus noster clariorem sonum reddit cum
illum tuba per longi canalis angustias tractum patentiore novissime
exitu effudit, sic sensus nostros clariores carminis arta necessitas
efficit. ' Eadem neglegentius audiuntur minusque percutiunt quamdiu
soluta oratione dicuntur: ubi accessere numeri et egregium sensum
adstrinxere certi pedes, eadem illa sententia velut lacerto
excussiore torquetur. [11] De contemptu pecuniae multa dicuntur et
longissimis orationibus hoc praecipitur, ut homines in animo, non in
patrimonio putent esse divitias, eum esse locupletem qui paupertati
suae aptatus est et parvo se divitem fecit; magis tamen feriuntur
animi cum carmina eiusmodi dicta sunt:
Is
minimo eget mortalis qui minimum cupit.
Quod vult habet qui velle quod satis est potest.
Quod vult habet qui velle quod satis est potest.
[12]
Cum haec atque eiusmodi audimus, ad confessionem veritatis
adducimur;illi enim quibus nihil satis est admirantur, adclamant,
odium pecuniaeindicunt. Hunc illorum adfectum cum videris, urge, hoc
preme, hoc onera, relictis ambiguitatibus et syllogismis et
cavillationibus et ceteris acuminisinriti ludicris. Dic in avaritiam,
dic in luxuriam; cum profecisse te videriset animos audientium
adfeceris, insta vehementius: veri simile non estquantum proficiat
talis oratio remedio intenta et tota in bonum audientiumversa.
Facillime enim tenera conciliantur ingenia ad honesti rectique
amorem, et adhuc docilibus leviterque corruptis inicit manum veritas
si advocatumidoneum nacta est. [13] Ego certe cum Attalum audirem in
vitia, in errores, in mala vitae perorantem, saepe miseritus sum
generis humani et illum sublimemaltioremque humano fastigio credidi.
Ipse regem se esse dicebat, sed plusquam regnare mihi videbatur cui
liceret censuram agere regnantium. [14] Cum vero commendare
paupertatem coeperat et ostendere quam quidquid usumexcederet pondus
esset supervacuum et grave ferenti, saepe exire e scholapauperi
libuit. Cum coeperat voluptates nostras traducere, laudare
castumcorpus, sobriam mensam, puram mentem non tantum ab inlicitis
voluptatibus sed etiam supervacuis, libebat circumscribere gulam ac
ventrem. [15] Indemihi quaedam permansere, Lucili; magno enim in
omnia impetu veneram, deindead civitatis vitam reductus ex bene
coeptis pauca servavi. Inde ostreisboletisque in omnem vitam
renuntiatum est; nec enim cibi sed oblectamenta sunt ad edendum
saturos cogentia (quod gratissimum est edacibus et se ultraquam
capiunt farcientibus), facile descensura, facile reditura. [16]
Indein omnem vitam unguento abstinemus, quoniam optimus odor in
corpore estnullus. Inde vino carens stomachus. Inde in omnem vitam
balneum fugimus;decoquere corpus atque exinanire sudoribus inutile
simul delicatumque credidimus. Cetera proiecta redierunt, ita tamen
ut quorum abstinentiam interrupi modumservem et quidem abstinentiae
proximiorem, nescio an difficiliorem, quoniamquaedam absciduntur
facilius animo quam temperantur.
[17]
Quoniam coepi tibi exponere quanto maiore impetu ad
philosophiamiuvenis accesserim quam senex pergam, non pudebit fateri
quem mihi amoremPythagoras iniecerit. Sotion dicebat quare ille
animalibus abstinuisset, quare postea Sextius. Dissimilis utrique
causa erat, sed utrique magnifica.
[18]
Hic homini satis alimentorum citra sanguinem esse credebat et
crudelitatisconsuetudinem fieri ubi in voluptatem esset adducta
laceratio. Adiciebatcontrahendam materiam esse luxuriae; colligebat
bonae valetudini contrariaesse alimenta varia et nostris aliena
corporibus. [19] At Pythagoras omniuminter omnia cognationem esse
dicebat et animorum commercium in alias atquealias formas
transeuntium. Nulla, si illi credas, anima interit, ne cessatquidem
nisi tempore exiguo, dum in aliud corpus transfunditur. Videbimusper
quas temporum vices et quando pererratis pluribus domiciliis in
hominemrevertatur: interim sceleris hominibus ac parricidii metum
fecit, cum possentin parentis animam inscii incurrere et ferro
morsuve violare, si in quo<corpore> cognatus aliqui spiritus
hospitaretur. [20] Haec cum exposuissetSotion et implesset argumentis
suis, 'non credis' inquit 'animas in aliacorpora atque alia discribi
et migrationem esse quod dicimus mortem? Noncredis in his pecudibus
ferisve aut aqua mersis illum quondam hominis animummorari? Non
credis nihil perire in hoc mundo, sed mutare regionem? nectantum
caelestia per certos circuitus verti, sed animalia quoque per
vicesire et animos per orbem agi? Magni ista crediderunt viri. [21]
Itaque iudiciumquidem tuum sustine, ceterum omnia tibi in integro
serva. Si vera suntista, abstinuisse animalibus innocentia est; si
falsa, frugalitas est. Quod istic credulitatis tuae damnum est?
alimenta tibi leonum et vulturumeripio. ' [22] His ego instinctus
abstinere animalibus coepi, et anno peractonon tantum facilis erat
mihi consuetudo sed dulcis. Agitatiorem mihi animumesse credebam nec
tibi hodie adfirmaverim an fuerit. Quaeris quomodo desierim? In
primum Tiberii Caesaris principatum iuventae tempus inciderat:
alienigenatum sacra movebantur et inter argumenta superstitionis
ponebatur quorundamanimalium abstinentia. Patre itaque meo rogante,
qui non calumniam timebatsed philosophiam oderat, ad pristinam
consuetudinem redii; nec difficultermihi ut inciperem melius cenare
persuasit. [23] Laudare solebat Attalusculcitam quae resisteret
corpori: tali utor etiam senex, in qua vestigiumapparere non
possit.
Haec rettuli ut probarem tibi quam vehementes haberent tirunculi impetusprimos ad optima quaeque, si quis exhortaretur illos, si quis inpelleret. Sed aliquid praecipientium vitio peccatur, qui nos docent disputare, nonvivere, aliquid discentium, qui propositum adferunt ad praeceptores suosnon animum excolendi sed ingenium. Itaque quae philosophia fuit facta philologiaest. [24] Multum autem ad rem pertinet quo proposito ad quamquam rem accedas. Qui grammaticus futurus Vergilium scrutatur non hoc animo legit illud egregium
Haec rettuli ut probarem tibi quam vehementes haberent tirunculi impetusprimos ad optima quaeque, si quis exhortaretur illos, si quis inpelleret. Sed aliquid praecipientium vitio peccatur, qui nos docent disputare, nonvivere, aliquid discentium, qui propositum adferunt ad praeceptores suosnon animum excolendi sed ingenium. Itaque quae philosophia fuit facta philologiaest. [24] Multum autem ad rem pertinet quo proposito ad quamquam rem accedas. Qui grammaticus futurus Vergilium scrutatur non hoc animo legit illud egregium
fugit
inreparabile tempus:
'vigilandum
est; nisi properamus relinquemur; agit nos agiturque veloxdies;
inscii rapimur; omnia in futurum disponimus et inter praecipitialenti
sumus': sed ut observet, quotiens Vergilius de celeritate
temporumdicit, hoc uti verbo illum 'fugit'.
Optima
quaeque dies miseris mortalibus aevi
prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus
et labor, et durae rapit inclementia mortis.
prima fugit; subeunt morbi tristisque senectus
et labor, et durae rapit inclementia mortis.
[25]
Ille qui ad philosophiam spectat haec eadem quo debet adducit.
'NumquamVergilius' inquit 'dies dicit ire, sed fugere, quod currendi
genus concitatissimumest, et optimos quosque primos rapi: quid ergo
cessamus nos ipsi concitare, ut velocitatem rapidissimae rei possimus
aequare? Meliora praetervolant, deteriora succedunt. ' [26]
Quemadmodum ex amphora primum quod est sincerissimumeffluit,
gravissimum quodque turbidumque subsidit, sic in aetate nostraquod
est optimum in primo est. Id exhauriri [in] aliis potius patimur, ut
nobis faecem reservemus? Inhaereat istud animo et tamquam missum
oraculoplaceat:
optima
quaeque dies miseris mortalibus aevi
prima fugit.
prima fugit.
[27]
Quare optima? quia quod restat incertum est. Quare optima? quia
iuvenespossumus discere, possumus facilem animum et adhuc tractabilem
ad melioraconvertere; quia hoc tempus idoneum est laboribus, idoneum
agitandis perstudia ingeniis [est] et exercendis per opera
corporibus: quod superestsegnius et languidius est et propius a fine.
Itaque toto hoc agamus animoet omissis ad quae devertimur in rem unam
laboremus, ne hanc temporis pernicissimiceleritatem, quam retinere
non possumus, relicti demum intellegamus. Primusquisque tamquam
optimus dies placeat et redigatur in nostrum. [28] Quodfugit
occupandum est. Haec non cogitat ille qui grammatici oculis
carmenistud legit, ideo optimum quemque primum esse diem quia subeunt
morbi, quia senectus premit et adhuc adulescentiam cogitantibus supra
caput est, sed ait Vergilium semper una ponere morbos et senectutem
-- non meherculesinmerito; senectus enim insanabilis morbus est. [29]
'Praeterea' inquit'hoc senectuti cognomen inposuit, "tristem"
illam vocat:
subeunt
morbi tristisque senectus.
Alio loco dicit
pallentesque habitant Morbi tristisque Senectus. '
Alio loco dicit
pallentesque habitant Morbi tristisque Senectus. '
Non
est quod mireris ex eadem materia suis quemque studiis apta
colligere:in eodem prato bos herbam quaerit, canis leporem, ciconia
lacertam.
[30]
Cum Ciceronis librum de re publica prendit hinc philologus aliquis,
hinc grammaticus, hinc philosophiae deditus, alius alio curam suam
mittit. Philosophus admiratur contra iustitiam dici tam multa
potuisse. Cum adhanc eandem lectionem philologus accessit, hoc
subnotat: duos Romanos regesesse quorum alter patrem non habet, alter
matrem. Nam de Servi matre dubitatur;Anci pater nullus, Numae nepos
dicitur. [31] Praeterea notat eum quem nosdictatorem dicimus et in
historiis ita nominari legimus apud antiquos magistrumpopuli'
vocatum. Hodieque id extat in auguralibus libris, et testimoniumest
quod qui ab illo nominatur 'magister equitum' est. Aeque notat
Romulumperisse solis defectione; provocationem ad populum etiam a
regibus fuisse;id ita in pontificalibus libris +et aliqui qui+ putant
et Fenestella. [32]Eosdem libros cum grammaticus explicuit, primum
[verba expresse] 'reapse'dici a Cicerone, id est 're ipsa', in
commentarium refert, nec minus 'sepse', id est 'se ipse'. Deinde
transit ad ea quae consuetudo saeculi mutavit, tamquam ait Cicero
'quoniam sumus ab ipsa calce eius interpellatione revocati. 'Hanc
quam nunc in circo 'cretam' vocamus 'calcem' antiqui dicebant.
[33]Deinde Ennianos colligit versus et in primis illos de Africano
scriptos:
cui
nemo civis neque hostis
quibit pro factis reddere opis pretium.
quibit pro factis reddere opis pretium.
Ex
eo se ait intellegere <opem> apud antiquos non tantum auxilium
significassesed operam. Ait [opera] enim Ennius neminem potuisse
Scipioni neque civemneque hostem reddere operae pretium. [34] Felicem
deinde se putat quodinvenerit unde visum sit Vergilio dicere
quem
super ingens
porta tonat caeli.
porta tonat caeli.
Ennium
hoc ait Homero [se] subripuisse, Ennio Vergilium; esse enim
apudCiceronem in his ipsis de re publica hoc epigramma Enni:
si
fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam est,
mi soli caeli maxima porta patet.
mi soli caeli maxima porta patet.
[35]
Sed ne et ipse, dum aliud ago, in philologum aut grammaticum delabar,
illud admoneo, auditionem philosophorum lectionemque ad propositum
beataevitae trahendam, non ut verba prisca aut ficta captemus et
translationesinprobas figurasque dicendi, sed ut profutura praecepta
et magnificas voceset animosas quae mox in rem transferantur. Sic
ista ediscamus ut quae fuerintverba sint opera. [36] Nullos autem
peius mereri de omnibus mortalibusiudico quam qui philosophiam velut
aliquod artificium venale didicerunt, qui aliter vivunt quam vivendum
esse praecipiunt. Exempla enim se ipsosinutilis disciplinae
circumferunt, nulli non vitio quod insequuntur obnoxii.
[37]
Non magis mihi potest quisquam talis prodesse praeceptor quam
gubernatorin tempestate nauseabundus. Tenendum rapiente fluctu
gubernaculum, luctandumcum ipso mari, eripienda sunt vento vela: quid
me potest adiuvare rectornavigii attonitus et vomitans? Quanto maiore
putas vitam tempestate iactariquam ullam ratem? Non est loquendum sed
gubernandum. [38] Omnia quae dicunt, quae turba audiente iactant,
aliena sunt: dixit illa Platon, dixit Zenon, dixit Chrysippus et
Posidonius et ingens agmen nominum tot ac talium. Quomodoprobare
possint sua esse monstrabo: faciant quae dixerint.
[39]
Quoniam quae volueram ad te perferre iam dixi, nunc desideriotuo
satis faciam et in alteram epistulam integrum quod exegeras
transferam, ne ad rem spinosam et auribus erectis curiosisque
audiendam lassus accedas. Vale.
CIX.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
An sapiens sapienti prosit scire desideras. Dicimus plenum omnibono
esse sapientem et summa adeptum: quomodo prodesse aliqui possit
summumhabenti bonum quaeritur. Prosunt inter se boni. Exercent enim
virtuteset sapientiam in suo statu continent; desiderat uterque
aliquem cum quoconferat, cum quo quaerat. [2] Peritos luctandi usus
exercet; musicum quiparia didicit movet. Opus est et sapienti
agitatione virtutum; ita quemadmodumipse se movet, sic movetur ab
alio sapiente. [3] Quid sapiens sapienti proderit? Impetum illi
dabit, occasiones actionum honestarum commonstrabit. Praeter haec
aliquas cogitationes suas exprimet; docebit quae invenerit. Semper
enim etiam sapienti restabit quod inveniat et quo animus eius
excurrat. [4] Malus malo nocet facitque peiorem, iram eius incitando,
tristitiae adsentiendo, voluptates laudando; et tunc maxime laborant
mali ubi plurimumvitia miscuere et in unum conlata nequitia est. Ergo
ex contrario bonusbono proderit. 'Quomodo? ' inquis. [5] Gaudium illi
adferet, fiduciam confirmabit;ex conspectu mutuae tranquillitatis
crescet utriusque laetitia. Praeterea quarumdam illi rerum scientiam
tradet; non enim omnia sapiens scit; etiamsi sciret, breviores vias
rerum aliqui excogitare posset et has indicareper quas facilius totum
opus circumfertur. [6] Proderit sapienti sapiens, non scilicet tantum
suis viribus sed ipsius quem adiuvabit. Potest quidemille etiam
relictus sibi explicare partes suas: utetur propria velocitate, sed
nihilominus adiuvat etiam currentem hortator. 'Non prodest sapienti
sapiens sed sibi ipse. Hoc <ut> scias, detrahe illi vim
propriam et ille nihil aget.' [7] Isto modo dicas licet non essein
melle dulcedinem; nam ipse ille qui esse debeat <nisi> ita
aptatuslingua palatoque est ad eiusmodi gustum ut illum talis sapor
capiat, offendetur;sunt enim quidam quibus morbi vitio mel amarum
videatur. Oportet utrumque valere ut et ille prodesse possit et hic
profuturo idonea materia sit.
[8]
'<Ut> in summum' inquit 'perducto calorem calefieri
supervacuumest, et in summum perducto bonum supervacuum est <si>
qui prosit. Numquidinstructus omnibus rebus agricola ab alio instrui
quaerit? numquid armatusmiles quantum in aciem exituro satis est ulla
amplius arma desiderat? Ergonec sapiens; satis enim vitae instructus,
satis armatus est. ' [9] Ad haecrespondeo: et qui in summum
<perductus est calorem> opus est caloreadiecto ut summum
teneat. 'Sed ipse se' inquit 'calor continet. ' Primummultum interest
inter ista quae comparas. Calor enim unus est, prodesse varium est.
Deinde calor non adiuvatur adiectione caloris ut caleat: sapiens non
potest in habitu mentis suae stare nisi amicos aliquos similes sui
admisit cum quibus virtutes suas communicet. [10] Adice nunc quod
omnibus inter se virtutibus amicitia est; itaque prodest qui virtutes
alicuius paris sui amat amandasque invicem praestat. Similia
delectant, utique ubi honesta sunt et probare ac probari sciunt. [11]
Etiam nunc sapientis animum perite movere nemo alius potest quam
sapiens, sicut hominem movere rationaliter non potest nisi homo.
Quomodo ergo ad rationem movendam ratione opus est, sic ut moveatur
ratio perfecta opus est ratione perfecta. [12] Prodesse dicuntur et
qui media nobis largiuntur, pecuniam, gratiam, incolumitatem, alia in
usus vitae cara aut necessaria; in his dicetur etiam stultus prodesse
sapienti. Prodesse autem est animum secundum naturam movere virtute
sua. Ut eius qui movebitur, hoc non sine ipsius quoque qui proderit
bono fiet; necessest enim alienam virtutem exercendo exerceat et
suam. [13] Sed utremoveas ista quae aut summa bona sunt aut summorum
efficientia, nihilominus prodesse inter se sapientes possunt.
Invenire enim sapientem sapienti perse res expetenda est, quia natura
bonum omne carum est bono et sic quisqueconciliatur bono quemadmodum
sibi.
[14]
Necesse est ex hac quaestione argumenti causa in alteram transeam.
Quaeritur enim an deliberaturus sit sapiens, an in consilium aliquem
advocaturus. Quod facere illi necessarium est cum ad haec civilia et
domestica venituret, ut ita dicam, mortalia; in his sic illi opus est
alieno consilio quomodomedico, quomodo gubernatori, quomodo advocato
et litis ordinatori. Proderitergo sapiens aliquando sapienti;
suadebit enim. Sed in illis quoque magnisac divinis, ut diximus,
communiter honesta tractando et animos cogitationesquemiscendo utilis
erit. [15] Praeterea secundum naturam est et amicos conplectiet
amicorum auctu ut suo proprioque laetari; nam nisi hoc fecerimus,
nevirtus quidem nobis permanebit, quae exercendo sensu valet. Virtus
autemsuadet praesentia bene conlocare, in futurum consulere,
deliberare et intendereanimum: facilius intendet explicabitque qui
aliquem sibi adsumpserit. Quaeretitaque aut perfectum virum aut
proficientem vicinumque perfecto. Proderitautem ille perfectus, si
consilium communi prudentia iuverit. [16] Aiunthomines plus in alieno
negotio videre +initio+. Hoc illis evenit quos amorsui excaecat
quibusque dispectum utilitatis timor in periculis excutit:incipiet
sapere securior et extra metum positus. Sed nihilominus quaedamsunt
quae etiam sapientes in alio quam in se diligentius vident.
Praetereaillud dulcissimum et honestissimum 'idem velle atque idem
nolle' sapienssapienti praestabit; egregium opus pari iugo ducet.
[17]
Persolvi quod exegeras, quamquam in ordine rerum erat quas
moralisphilosophiae voluminibus conplectimur. Cogita quod soleo
frequenter tibidicere, in istis nos nihil aliud quam acumen exercere.
Totiens enim illorevertor: quid ista me res iuvat? fortiorem fac me,
iustiorem, temperantiorem. Nondum exerceri vacat: adhuc medico mihi
opus est. [18] Quid me poscis scientiam inutilem? Magna promisisti:
exhibe fidem. Dicebas intrepidumfore etiam si circa me gladii
micarent, etiam si mucro tangeret iugulum;dicebas securum fore etiam
si circa me flagrarent incendia, etiam si subitus turbo toto navem
meam mari raperet: hanc mihi praesta curam, ut voluptatem, ut gloriam
contemnam. Postea docebis inplicta solvere, ambigua distinguere,
obscura perspicere: nunc doce quod necesse est. Vale.
L. ANNAEI. SENECAE
EPISTULARUM MORALIUM AD LUCILIUM LIBER NONVS DECIMVS
CX.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Ex Nomentano meo te saluto et iubeo habere mentem bonam, hoc est
propitios deos omnis, quos habet placatos et faventes quisquis sibi
se propitiavit. Sepone in praesentia quae quibusdam placent,
unicuique nostrum paedagogum dari deum, non quidem ordinarium, sed
hunc inferioris notae ex eorum numero quos Ovidius ait 'de plebe
deos'. Ita tamen hoc seponas volo ut memineris maiores nostros qui
crediderunt Stoicos fuisse; singulis enim et Genium et Iunonem
dederunt. [2] Postea videbimus an tantum dis vacet ut privatorum
negotia procurent: interim illud scito, sive adsignati sumus sive
neglecti et fortunae dati, nulli te posse inprecari quicquam gravius
quam si inprecatus fueris ut se habeat iratum. Sed non est quare
cuiquam quem poena putaveris dignum optes ut infestos deos habeat:
habet, inquam, etiam si videtur eorum favore produci. [3] Adhibe
diligentiam tuam et intuere quid sint res nostrae, non quid vocentur,
et scies plura mala contingere nobis quam accidere. Quotiens enim
felicitatis et causa et initium fuit quod calamitas vocabatur!
quotiens magna gratulatione excepta res gradum sibi struxit in
praeceps et aliquem iam eminentem adlevavit etiamnunc, tamquam adhuc
ibi staret unde tuto cadunt! [4] Sed ipsum illud cadere non habet in
se mali quicquam si exitum spectes, ultra quem natura neminem
deiecit. Prope est rerum omnium terminus, prope est, inquam, et illud
unde felix eicitur et illud unde infelix emittitur: nos utraque
extendimus et longa spe ac metu facimus. Sed, si sapis, omnia humana
condicione metire; simul et quod gaudes et quod times contrahe. Est
autem tanti nihil diu gaudere ne quid diu timeas.
[5]
Sed quare istuc malum adstringo? Non est quod quicquam timendum
putes: vana sunt ista quae nos movent, quae attonitos habent. Nemo
nostrum quid veri esset excussit, sed metum alter alteri tradidit;
nemo ausus est ad id quo perturbabatur accedere et naturam ac bonum
timoris sui nosse. Itaque res falsa et inanis habet adhuc fidem quia
non coarguitur. [6] Tanti putemus oculos intendere: iam apparebit
quam brevia, quam incerta, quam tuta timeantur. Talis est animorum
nostrorum confusio qualis Lucretio visa est:
nam
veluti pueri trepidant atque omnia caecis
in tenebris metuunt, ita nos in luce timemus.
in tenebris metuunt, ita nos in luce timemus.
Quid
ergo? non omni puero stultiores sumus qui in luce timemus? [7] Sed
falsum est, Lucreti, non timemus in luce: omnia nobis fecimus
tenebras. Nihil videmus, nec quid noceat nec quid expediat; tota vita
incursitamus nec ob hoc resistimus aut circumspectius pedem ponimus.
Vides autem quam sit furiosa res in tenebris impetus. At mehercules
id agimus ut longius revocandi simus, et cum ignoremus quo feramur,
velociter tamen illo quo intendimus perseveramus. [8] Sed lucescere,
si velimus, potest. Uno autem modo potest, si quis hanc humanorum
divinorumque notitiam [scientia] acceperit, si illa se non perfuderit
sed infecerit, si eadem, quamvis sciat, retractaverit et ad se saepe
rettulerit, si quaesierit quae sint bona, quae mala, quibus hoc falso
sit nomen adscriptum, si quaesierit de honestis et turpibus, de
providentia. [9] Nec intra haec humani ingenii sagacitas sistitur:
prospicere et ultra mundum libet, quo feratur, unde surrexerit, in
quem exitum tanta rerum velocitas properet. Ab hac divina
contemplatione abductum animum in sordida et humilia pertraximus, ut
avaritiae serviret, ut relicto mundo terminisque eius et dominis
cuncta versantibus terram rimaretur et quaereret quid ex illa mali
effoderet, non contentus oblatis. [10] Quidquid nobis bono futurum
erat deus et parens noster in proximo posuit; non expectavit
inquisitionem nostram et ultro dedit: nocitura altissime pressit.
Nihil nisi de nobis queri possumus: ea quibus periremus nolente rerum
natura et abscondente protulimus. Addiximus animum voluptati, cui
indulgere initium omnium malorum est, tradidimus ambitioni et famae,
ceteris aeque vanis et inanibus.
[11]
Quid ergo nunc te hortor ut facias? nihil novi — nec enim novis
malis remedia quaeruntur - sed hoc primum, ut tecum ipse dispicias
quid sit necessarium, quid supervacuum. Necessaria tibi ubique
occurrent: supervacua et semper et toto animo quaerenda sunt. [12]
Non est autem quod te nimis laudes si contempseris aureos lectos et
gemmeam supellectilem; quae est enim virtus supervacua contemnere?
Tunc te admirare cum contempseris necessaria. Non magnam rem facis
quod vivere sine regio apparatu potes, quod non desideras milliarios
apros nec linguas phoenicopterorum et alia portenta luxuriae iam tota
animalia fastidientis et certa membra ex singulis eligentis: tunc te
admirabor si contempseris etiam sordidum panem, si tibi persuaseris
herbam, ubi necesse est, non pecori tantum sed homini nasci, si
scieris cacumina arborum explementum esse ventris in quem sic
pretiosa congerimus tamquam recepta servantem. Sine fastidio
implendus est; quid enim ad rem pertinet quid accipiat, perditurus
quidquid acceperit? [13] Delectant te disposita quae terra marique
capiuntur, alia eo gratiora si recentia perferuntur ad mensam, alia
si diu pasta et coacta pinguescere fluunt ac vix saginam continent
suam; delectat te nitor horum arte quaesitus. At mehercules ista
sollicite scrutata varieque condita, cum subierint ventrem, una atque
eadem foeditas occupabit. Vis ciborum voluptatem contemnere? exitum
specta.
[14]
Attalum memini cum magna admiratione omnium haec dicere: 'diu' inquit
'mihi inposuere divitiae. Stupebam ubi aliquid ex illis alio atque
alio loco fulserat; existimabam similia esse quae laterent his quae
ostenderentur. Sed in quodam apparatu vidi totas opes urbis, caelata
et auro et argento et iis quae pretium auri argentique vicerunt,
exquisitos colores et vestes ultra non tantum nostrum sed ultra finem
hostium advectas; hinc puerorum perspicuos cultu atque forma greges,
hinc feminarum, et alia quae res suas recognoscens summi imperii
fortuna protulerat. [15] "Quid hoc est" inquam "aliud
inritare cupiditates hominum per se incitatas? quid sibi vult ista
pecuniae pompa? ad discendam avaritiam convenimus?" At
mehercules minus cupiditatis istinc effero quam adtuleram. Contempsi
divitias, non quia supervacuae sed quia pusillae sunt. [16] Vidistine
quam intra paucas horas ille ordo quamvis lentus dispositusque
transierit? Hoc totam vitam nostram occupabit quod totum diem
occupare non potuit? Accessit illud quoque: tam supervacuae mihi
visae sunt habentibus quam fuerunt spectantibus. [17] Hoc itaque ipse
mihi dico quotiens tale aliquid praestrinxerit oculos meos, quotiens
occurrit domus splendida, cohors culta servorum, lectica formonsis
inposita calonibus: "quid miraris? quid stupes? pompa est.
Ostenduntur istae res, non possidentur, et dum placent transeunt".
[18] Ad veras potius te converte divitias; disce parvo esse contentus
et illam vocem magnus atque animosus exclama: habemus aquam, habemus
polentam; Iovi ipsi controversiam de felicitate faciamus. Faciamus,
oro te, etiam si ista defuerint; turpe est beatam vitam in auro et
argento reponere, aeque turpe in aqua et polenta. "Quid ergo
faciam si ista non fuerint?" [19] Quaeris quod sit remedium
inopiae? Famem fames finit: alioquin quid interest magna sint an
exigua quae servire te cogant? quid refert quantulum sit quod tibi
possit negare fortuna? [20] Haec ipsa aqua et polenta in alienum
arbitrium cadit; liber est autem non in quem parum licet fortunae,
sed in quem nihil. Ita est: nihil desideres oportet si vis Iovem
provocare nihil desiderantem.'
Haec
nobis Attalus dixit, natura omnibus dixit; quae si voles frequenter
cogitare, id ages ut sis felix, non ut videaris, et ut tibi videaris,
non aliis. Vale.
CXI.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a me. Multi temptaverunt
illis nomen inponere, nullum haesit; videlicet, quia res ipsa non
recipiebatur a nobis nec in usu erat, nomini quoque repugnatum est.
Aptissimum tamen videtur mihi quo Cicero usus est: 'cavillationes'
vocat. [2] Quibus quisquis se tradidit quaestiunculas quidem vafras
nectit, ceterum ad vitam nihil proficit: neque fortior fit neque
temperantior neque elatior. At ille qui philosophiam in remedium suum
exercuit ingens fit animo, plenus fiduciae, inexsuperabilis et maior
adeunti. [3] Quod in magnis evenit montibus, quorum proceritas minus
apparet longe intuentibus: cum accesseris, tunc manifestum fit quam
in arduo summa sint. Talis est, mi Lucili, verus et rebus, non
artificiis philosophus. In edito stat, admirabilis, celsus,
magnitudinis verae; non exsurgit in plantas nec summis ambulat
digitis eorum more qui mendacio staturam adiuvant longioresque quam
sunt videri volunt; contentus est magnitudine sua. [4] Quidni
contentus sit eo usque crevisse quo manus fortuna non porrigit? Ergo
et supra humana est et par sibi in omni statu rerum, sive secundo
cursu vita procedit, sive fluctuatur et <it> per adversa ac
difficilia: hanc constantiam cavillationes istae de quibus paulo ante
loquebar praestare non possunt. Ludit istis animus, non proficit, et
philosophiam a fastigio suo deducit in planum. [5] Nec te prohibuerim
aliquando ista agere, sed tunc cum voles nihil agere. Hoc tamen
habent in se pessimum: dulcedinem quandam sui faciunt et animum
specie subtilitatis inductum tenent ac morantur, cum tanta rerum
moles vocet, cum vix tota vita sufficiat ut hoc unum discas, vitam
contemnere. 'Quid regere?' inquis. Secundum opus est; nam nemo illam
bene rexit nisi qui contempserat. Vale.
CXII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Cupio mehercules amicum tuum formari ut desideras etinstitui, sed
valde durus capitur; immo, quod est molestius, valde mollis capitur
et consuetudine mala ac diutina fractus. Volo tibi ex nostro
artificio exemplum referre. [2] Non quaelibet insitionem vitis
patitur: si vetus et exesa est, si infirma gracilisque, aut non
recipiet surculum aut non alet nec adplicabit sibi nec in qualitatem
eius naturamque transibit. Itaque solemus supra terram praecidere ut,
si non respondit, temptari possit secunda fortuna et iterum repetita
infra terram inseratur. [3] Hic de quo scribis et mandas non habet
vires: indulsit vitiis. Simul et emarcuit et induruit; non potest
recipere rationem, non potest nutrire. 'At cupit ipse.' Noli credere.
Non dico illum mentiri tibi: putat se cupere. Stomachum illi fecit
luxuria: cito cum illa redibit in gratiam. [4] 'Sed dicit se offendi
vita sua.' Non negaverim; quis enim non offenditur? Homines vitia sua
et amant simul et oderunt. Tunc itaque de illo feremus sententiam cum
fidem nobis fecerit invisam iam sibi esse luxuriam: nunc illis male
convenit. Vale.
CXIII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Desideras tibi scribi a me quid sentiam de hac quaestione iactata
apud nostros, an iustitia, fortitudo, prudentia ceteraeque virtutes
animalia sint. Hac subtilitate effecimus, Lucili carissime, ut
exercere ingenium inter inrita videremur et disputationibus nihil
profuturis otium terere. Faciam quod desideras et quid nostris
videatur exponam; sed me in alia esse sententia profiteor: puto
quaedam esse quae deceant phaecasiatum palliatumque. Quae sint ergo
quae antiquos moverint vel quae sint quae antiqui moverint dicam.
[2]
Animum constat animal esse, cum ipse efficiat ut simus animalia, cum
ab illo animalia nomen hoc traxerint; virtus autem nihil aliud est
quam animus quodam modo se habens; ergo animal est. Deinde virtus
agit aliquid; agi autem nihil sine impetu potest; si impetum habet,
qui nulli est nisi animali, animal est. [3] 'Si animal est' inquit
'virtus, habet ipsa virtutem.' Quidni habeat se ipsam? quomodo
sapiens omnia per virtutem gerit, sic virtus per se. 'Ergo' inquit
'et omnes artes animalia sunt et omnia quae cogitamus quaeque mente
conplectimur. Sequitur ut multa millia animalium habitent in his
angustiis pectoris, et singuli multa simus animalia aut multa
habeamus animalia.' Quaeris quid adversus istud respondeatur?
Unaquaeque ex istis res animal erit: multa animalia non erunt. Quare?
dicam, si mihi accommodaveris subtilitatem et intentionem tuam. [4]
Singula animalia singulas habere debent substantias; ista omnia unum
animum habent; itaque singula esse possunt, multa esse non possunt.
Ego et animal sum et homo, non tamen duos esse nos dices. Quare? quia
separati debent esse. Ita dico: alter ab altero debet esse diductus
ut duo sint. Quidquid in uno multiplex est sub unam naturam cadit;
itaque unum est. [5] Et animus meus animal est et ego animal sum, duo
tamen non sumus. Quare? quia animus mei pars est. Tunc aliquid per se
numerabitur cum per se stabit; ubi vero alterius membrum erit, non
poterit videri aliud. Quare? dicam: quia quod aliud est suum oportet
esse et proprium et totum et intra se absolutum.
[6]
Ego in alia esse me sententia professus sum; non enim tantum virtutes
animalia erunt, si hoc recipitur, sed opposita quoque illis vitia et
adfectus, tamquam ira, timor, luctus, suspicio. Ultra res ista
procedet: omnes sententiae, omnes cogitationes animalia erunt. Quod
nullo modo recipiendum est; non enim quidquid ab homine fit homo est.
[7] 'Iustitia quid est?' inquit. Animus quodam modo se habens.
'Itaque si animus animal est, et iustitia.' Minime; haec enim habitus
animi est et quaedam vis. Idem animus in varias figuras convertitur
et non totiens animal aliud est quotiens aliud facit; nec illud quod
fit ab animo animal est. [8] <Si> iustitia animal est, <si>
fortitudo, si ceterae virtutes, utrum desinunt esse animalia subinde
aut rursus incipiunt, an semper sunt? desinere virtutes non possunt.
Ergo multa animalia, immo innumerabilia, in hoc animo versantur. [9]
'Non sunt' inquit 'multa, quia ex uno religata sunt et partes unius
ac membra sunt.' Talem ergo faciem animi nobis proponimus qualis est
hydrae multa habentis capita, quorum unumquodque per se pugnat, per
se nocet. Atqui nullum ex illis capitibus animal est, sed animalis
caput: ceterum ipsa unum animal est. Nemo in Chimaera leonem animal
esse dixit aut draconem: hae partes erant eius; partes autem non sunt
animalia. [10] Quid est quo colligas iustitiam animal esse? 'Agit'
inquit 'aliquid et prodest; quod autem agit et prodest impetum habet;
<quod autem impetum habet> animal est.' Verum est si suum
impetum habet; <suum autem non habet> sed animi. [11] Omne
animal donec moriatur id est quod coepit: homo donec moriatur homo
est, equus equus, canis canis; transire in aliud non potest.
Iustitia, id est animus quodam modo se habens, animal est. Credamus:
deinde animal est fortitudo, id est animus quodam modo se habens.
Quis animus? ille qui modo iustitia erat? Tenetur in priore animali,
in aliud animal transire ei non licet; in eo illi in quo primum esse
coepit perseverandum est. [12] Praeterea unus animus duorum esse
animalium non potest, multo minus plurium. Si iustitia, fortitudo,
temperantia ceteraeque virtutes animalia sunt, quomodo unum animum
habebunt? singulos habeant oportet, aut non sunt animalia. [13] Non
potest unum corpus plurium animalium esse. Hoc et ipsi fatentur.
Iustitiae quod est corpus? 'Animus'. Quid? fortitudinis quod est
corpus? 'Idem animus'. Atqui unum corpus esse duorum animalium non
potest. [14] 'Sed idem animus' inquit 'iustitiae habitum induit et
fortitudinis et temperantiae.' Hoc fieri posset si quo tempore
iustitia esset fortitudo non esset, quo tempore fortitudo esset
temperantia non esset; nunc vero omnes virtutes simul sunt. Ita
quomodo singulae erunt animalia, cum unus animus sit, qui plus quam
unum animal non potest facere? [15] Denique nullum animal pars est
alterius animalis; iustitia autem pars est animi; non est ergo
animal.
Videor
mihi in re confessa perdere operam; magis enim indignandum de isto
quam disputandum est. Nullum animal alteri par est. Circumspice
omnium corpora: nulli non et color proprius est et figura sua et
magnitudo. [16] Inter cetera propter quae mirabile divini artificis
ingenium est hoc quoque existimo esse, quod in tanta copia rerum
numquam in idem incidit; etiam quae similia videntur, cum contuleris,
diversa sunt. Tot fecit genera foliorum: nullum non sua proprietate
signatum; tot animalia: nullius magnitudo cum altero convenit, utique
aliquid interest. Exegit a se ut quae alia erant et dissimilia essent
et inparia. Virtutes omnes, ut dicitis, pares sunt; ergo non sunt
animalia. [17] Nullum non animal per se agit; virtus autem per se
nihil agit, sed cum homine. Omnia animalia aut rationalia sunt, ut
homines, ut dii, <aut inrationalia, ut ferae, ut pecora>;
virtutes utique rationales sunt; atqui nec homines sunt nec dii; ergo
non sunt animalia. [18] Omne rationale animal nihil agit nisi primum
specie alicuius rei inritatum est, deinde impetum cepit, deinde
adsensio confirmavit hunc impetum. Quid sit adsensio dicam. Oportet
me ambulare: tunc demum ambulo cum hoc mihi dixi et adprobavi hanc
opinionem meam; oportet me sedere: tunc demum sedeo. Haec adsensio in
virtute non est. [19] Puta enim prudentiam esse: quomodo adsentietur
'oportet me ambulare'? Hoc natura non recipit. Prudentia enim ei
cuius est prospicit, non sibi; nam nec ambulare potest nec sedere.
Ergo adsensionem non habet; quod adsensionem non habet rationale
animal non est. Virtus si animal est, rationale est; rationale autem
non est; ergo nec animal. [20] Si virtus animal est, virtus autem
bonum omnest, omne bonum animal est. Hoc nostri fatentur. Patrem
servare bonum est, et sententiam prudenter in senatu dicere bonum
est, et iuste decernere bonum est; ergo et patrem servare animal est
et prudenter sententiam dicere animal est. Eo usque res ~exegit~ ut
risum tenere non possis: prudenter tacere bonum est, <* * * cenare
bonum est>; ita et tacere et cenare animal est.
[21]
Ego mehercules titillare non desinam et ludos mihi ex istis
subtilibus ineptiis facere. Iustitia et fortitudo, si animalia sunt,
certe terrestria sunt; omne animal terrestre alget, esurit, sitit;
ergo iustitia alget, fortitudo esurit, clementia sitit. [22] Quid
porro? non interrogabo illos quam figuram habeant ista animalia?
hominis an equi an ferae? Si rotundam illis qualem deo dederint,
quaeram an et avaritia et luxuria et dementia aeque rotundae sint;
sunt enim et ipsae animalia. Si has quoque conrotundaverint,
etiamnunc interrogabo an prudens ambulatio animal sit. Necesse est
confiteantur, deinde dicant ambulationem animal esse et quidem
rotundum.
[23]
Ne putes autem primum <me> ex nostris non ex praescripto loqui
sed meae sententiae esse, inter Cleanthen et discipulum eius
Chrysippum non convenit quid sit ambulatio. Cleanthes ait spiritum
esse a principali usque in pedes permissum, Chrysippus ipsum
principale. Quid est ergo cur non ipsius Chrysippi exemplo sibi
quisque se vindicet et ista tot animalia quot mundus ipse non potest
capere derideat?
[24]
'Non sunt' inquit 'virtutes multa animalia, et tamen animalia sunt.
Nam quemadmodum aliquis et poeta est et orator, et tamen unus, sic
virtutes istae animalia sunt sed multa non sunt. Idem est animus et
animus et iustus et prudens et fortis, ad singulas virtutes quodam
modo se habens.' [25] Sublata * * * convenit nobis. Nam et ego
interim fateor animum animal esse, postea visurus quam de ista re
sententiam feram: actiones eius animalia esse nego. Alioqui et omnia
verba erunt animalia et omnes versus. Nam si prudens sermo bonum est,
bonum autem omne animal est, <sermo animal est>. Prudens versus
bonum est, bonum autem omne animal est; versus ergo animal est. Ita
arma
virumque cano
animal
est, quod non possunt rotundum dicere cum sex pedes habeat. [26]
'Textorium' inquis 'totum mehercules istud quod cum maxime agitur.'
Dissilio risu cum mihi propono soloecismum animal esse et barbarismum
et syllogismum et aptas illis facies tamquam pictor adsigno. Haec
disputamus attractis superciliis, fronte rugosa? Non possum hoc loco
dicere illud Caelianum: 'o tristes ineptias!' Ridiculae sunt.
Quin
itaque potius aliquid utile nobis ac salutare tractamus et quaerimus
quomodo ad virtutes pervenire possimus, quae nos ad illas via
adducat? [27] Doce me non an fortitudo animal sit, sed nullum animal
felix esse sine fortitudine, nisi contra fortuita convaluit et omnis
casus antequam exciperet meditando praedomuit. Quid est fortitudo?
Munimentum humanae imbecillitatis inexpugnabile, quod qui circumdedit
sibi securus in hac vitae obsidione perdurat; utitur enim suis
viribus, suis telis. [28] Hoc loco tibi Posidonii nostri referre
sententiam volo: 'non est quod umquam fortunae armis putes esse te
tutum: tuis pugna. Contra ipsam fortuna non armat; itaque contra
hostes instructi, contra ipsam inermes sunt.' [29] Alexander Persas
quidem et Hyrcanos et Indos et quidquid gentium usque in oceanum
extendit oriens vastabat fugabatque, sed ipse modo occiso amico, modo
amisso, iacebat in tenebris, alias scelus, alias desiderium suum
maerens, victor tot regum atque populorum irae tristitiaeque
succumbens; id enim egerat ut omnia potius haberet in potestate quam
adfectus. [30] O quam magnis homines tenentur erroribus qui ius
dominandi trans maria cupiunt permittere felicissimosque se iudicant
si multas [pro] milite provincias obtinent et novas veteribus
adiungunt, ignari quod sit illud ingens parque dis regnum: imperare
sibi maximum imperium est. [31] Doceat me quam sacra res sit iustitia
alienum bonum spectans, nihil ex se petens nisi usum sui. Nihil sit
illi cum ambitione famaque: sibi placeat. Hoc ante omnia sibi quisque
persuadeat: me iustum esse gratis oportet. Parum est. Adhuc illud
persuadeat sibi: me in hanc pulcherrimam virtutem ultro etiam
inpendere iuvet; tota cogitatio a privatis commodis quam longissime
aversa sit. Non est quod spectes quod sit iustae rei praemium: maius
in iusto est. [32] Illud adhuc tibi adfige quod paulo ante dicebam,
nihil ad rem pertinere quam multi aequitatem tuam noverint. Qui
virtutem suam publicari vult non virtuti laborat sed gloriae. Non vis
esse iustus sine gloria? at mehercules saepe iustus esse debebis cum
infamia, et tunc, si sapis, mala opinio bene parta delectet. Vale.
CXIV.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Quare quibusdam temporibus provenerit corrupti generis oratio quaeris
et quomodo in quaedam vitia inclinatio ingeniorum facta sit, ut
aliquando inflata explicatio vigeret, aliquando infracta et in morem
cantici ducta; quare alias sensus audaces et fidem egressi
placuerint, alias abruptae sententiae et suspiciosae, in quibus plus
intellegendum esset quam audiendum; quare aliqua aetas fuerit quae
translationis iure uteretur inverecunde. Hoc quod audire vulgo soles,
quod apud Graecos in proverbium cessit: talis hominibus fuit oratio
qualis vita. [2] Quemadmodum autem uniuscuiusque actio ~dicendi~
similis est, sic genus dicendi aliquando imitatur publicos mores, si
disciplina civitatis laboravit et se in delicias dedit. Argumentum
est luxuriae publicae orationis lascivia, si modo non in uno aut in
altero fuit, sed adprobata est et recepta. [3] Non potest alius esse
ingenio, alius animo color. Si ille sanus est, si compositus, gravis,
temperans, ingenium quoque siccum ac sobrium est: illo vitiato hoc
quoque adflatur. Non vides, si animus elanguit, trahi membra et pigre
moveri pedes? si ille effeminatus est, in ipso incessu apparere
mollitiam? si ille acer est et ferox, concitari gradum? si furit aut,
quod furori simile est, irascitur, turbatum esse corporis motum nec
ire sed ferri? Quanto hoc magis accidere ingenio putas, quod totum
animo permixtum est, ab illo fingitur, illi paret, inde legem petit?
[4]
Quomodo Maecenas vixerit notius est quam ut narrari nunc debeat
quomodo ambulaverit, quam delicatus fuerit, quam cupierit videri,
quam vitia sua latere noluerit. Quid ergo? non oratio eius aeque
soluta est quam ipse discinctus? non tam insignita illius verba sunt
quam cultus, quam comitatus, quam domus, quam uxor? Magni vir ingenii
fuerat si illud egisset via rectiore, si non vitasset intellegi, si
non etiam in oratione difflueret. Videbis itaque eloquentiam ebrii
hominis involutam et errantem et licentiae plenam. [Maecenas de cultu
suo.] [5] Quid turpius 'amne silvisque ripa comantibus'? Vide ut
'alveum lyntribus arent versoque vado remittant hortos'. Quid? si
quis 'feminae cinno crispat et labris columbatur incipitque
suspirans, ut cervice lassa fanantur nemoris tyranni'.
'Inremediabilis factio rimantur epulis lagonaque temptant domos et
spe mortem exigunt.' 'Genium festo vix suo testem.' 'Tenuisve cerei
fila et crepacem molam.' 'Focum mater aut uxor investiunt.' [6] Non
statim cum haec legeris hoc tibi occurret, hunc esse qui solutis
tunicis in urbe semper incesserit (nam etiam cum absentis Caesaris
partibus fungeretur, signum a discincto petebatur); hunc esse qui
<in> tribunali, in rostris, in omni publico coetu sic
apparuerit ut pallio velaretur caput exclusis utrimque auribus, non
aliter quam in mimo fugitivi divitis solent; hunc esse cui tunc
maxime civilibus bellis strepentibus et sollicita urbe et armata
comitatus hic fuerit in publico, spadones duo, magis tamen viri quam
ipse; hunc esse qui uxorem milliens duxit, cum unam habuerit? [7]
Haec verba tam inprobe structa, tam neglegenter abiecta, tam contra
consuetudinem omnium posita ostendunt mores quoque non minus novos et
pravos et singulares fuisse. Maxima laus illi tribuitur
mansuetudinis: pepercit gladio, sanguine abstinuit, nec ulla alia re
quid posset quam licentia ostendit. Hanc ipsam laudem suam corrupit
istis orationis portentosissimae delicis; apparet enim mollem fuisse,
non mitem. [8] Hoc istae ambages compositionis, hoc verba transversa,
hoc sensus miri, magni quidem saepe sed enervati dum exeunt, cuivis
manifestum facient: motum illi felicitate nimia caput. Quod vitium
hominis esse interdum, interdum temporis solet. [9] Ubi luxuriam late
felicitas fudit, cultus primum corporum esse diligentior incipit;
deinde supellectili laboratur; deinde in ipsas domos inpenditur cura
ut in laxitatem ruris excurrant, ut parietes advectis trans maria
marmoribus fulgeant, ut tecta varientur auro, ut lacunaribus
pavimentorum respondeat nitor; deinde ad cenas lautitia transfertur
et illic commendatio ex novitate et soliti ordinis commutatione
captatur, ut ea quae includere solent cenam prima ponantur, ut quae
advenientibus dabantur exeuntibus dentur. [10] Cum adsuevit animus
fastidire quae ex more sunt et illi pro sordidis solita sunt, etiam
in oratione quod novum est quaerit et modo antiqua verba atque
exoleta revocat ac profert, modo fingit ~et ignota ac~ deflectit,
modo, id quod nuper increbruit, pro cultu habetur audax translatio ac
frequens. [11] Sunt qui sensus praecidant et hoc gratiam sperent, si
sententia pependerit et audienti suspicionem sui fecerit; sunt qui
illos detineant et porrigant; sunt qui non usque ad vitium accedant
(necesse est enim hoc facere aliquid grande temptanti) sed qui ipsum
vitium ament.
Itaque
ubicumque videris orationem corruptam placere, ibi mores quoque a
recto descivisse non erit dubium. Quomodo conviviorum luxuria,
quomodo vestium aegrae civitatis indicia sunt, sic orationis
licentia, si modo frequens est, ostendit animos quoque a quibus verba
exeunt procidisse. [12] Mirari quidem non debes corrupta excipi non
tantum a corona sordidiore sed ab hac quoque turba cultiore; togis
enim inter se isti, non iudicis distant. Hoc magis mirari potes, quod
non tantum vitiosa sed vitia laudentur. Nam illud semper factum est:
nullum sine venia placuit ingenium. Da mihi quemcumque vis magni
nominis virum: dicam quid illi aetas sua ignoverit, quid in illo
sciens dissimulaverit. Multos tibi dabo quibus vitia non nocuerint,
quosdam quibus profuerint. Dabo, inquam, maximae famae et inter
admiranda propositos, quos si quis corrigit, delet; sic enim vitia
virtutibus inmixta sunt ut illas secum tractura sint.
[13]
Adice nunc quod oratio certam regulam non habet: consuetudo illam
civitatis, quae numquam in eodem diu stetit, versat. Multi ex alieno
saeculo petunt verba, duodecim tabulas loquuntur; Gracchus illis et
Crassus et Curio nimis culti et recentes sunt, ad Appium usque et
Coruncanium redeunt. Quidam contra, dum nihil nisi tritum et usitatum
volunt, in sordes incidunt. [14] Utrumque diverso genere corruptum
est, tam mehercules quam nolle nisi splendidis uti ac sonantibus et
poeticis, necessaria atque in usu posita vitare. Tam hunc dicam
peccare quam illum: alter se plus iusto colit, alter plus iusto
neglegit; ille et crura, hic ne alas quidem vellit.
[15]
Ad compositionem transeamus. Quot genera tibi in hac dabo quibus
peccetur? Quidam praefractam et asperam probant; disturbant de
industria si quid placidius effluxit; nolunt sine salebra esse
iuncturam; virilem putant et fortem quae aurem inaequalitate
percutiat. Quorundam non est compositio, modulatio est; adeo
blanditur et molliter labitur. [16] Quid de illa loquar in qua verba
differuntur et diu expectata vix ad clausulas redeunt? Quid illa in
exitu lenta, qualis Ciceronis est, devexa et molliter detinens nec
aliter quam solet ad morem suum pedemque respondens?
Non
tantum * * * in genere sententiarum vitium est, si aut pusillae sunt
et pueriles aut inprobae et plus ausae quam pudore salvo licet, si
floridae sunt et nimis dulces, si in vanum exeunt et sine effectu
nihil amplius quam sonant.
[17]
Haec vitia unus aliquis inducit, sub quo tunc eloquentia est, ceteri
imitantur et alter alteri tradunt. Sic Sallustio vigente anputatae
sententiae et verba ante expectatum cadentia et obscura brevitas
fuere pro cultu. L. Arruntius, vir rarae frugalitatis, qui historias
belli Punici scripsit, fuit Sallustianus et in illud genus nitens.
Est apud Sallustium 'exercitum argento fecit', id est, pecunia
paravit. Hoc Arruntius amare coepit; posuit illud omnibus paginis.
Dicit quodam loco 'fugam nostris fecere', alio loco 'Hiero rex
Syracusanorum bellum fecit', et alio loco 'quae audita Panhormitanos
dedere Romanis fecere'. [18] Gustum tibi dare volui: totus his
contexitur liber. Quae apud Sallustium rara fuerunt apud hunc crebra
sunt et paene continua, nec sine causa; ille enim in haec incidebat,
at hic illa quaerebat. Vides autem quid sequatur ubi alicui vitium
pro exemplo est. [19] Dixit Sallustius 'aquis hiemantibus'. Arruntius
in primo libro belli Punici ait 'repente hiemavit tempestas', et alio
loco cum dicere vellet frigidum annum fuisse ait 'totus hiemavit
annus', et alio loco 'inde sexaginta onerarias leves praeter militem
et necessarios nautarum hiemante aquilone misit'. Non desinit omnibus
locis hoc verbum infulcire. Quodam loco dicit Sallustius 'dum inter
arma civilia aequi bonique famas petit'. Arruntius non temperavit
quominus primo statim libro poneret ingentes esse 'famas' de Regulo.
[20] Haec ergo et eiusmodi vitia, quae alicui inpressit imitatio, non
sunt indicia luxuriae nec animi corrupti; propria enim esse debent et
ex ipso nata ex quibus tu aestimes alicuius adfectus: iracundi
hominis iracunda oratio est, commoti nimis incitata, delicati tenera
et fluxa. [21] Quod vides istos sequi qui aut vellunt barbam aut
intervellunt, qui labra pressius tondent et adradunt servata et
summissa cetera parte, qui lacernas coloris inprobi sumunt, qui
perlucentem togam, qui nolunt facere quicquam quod hominum oculis
transire liceat: inritant illos et in se avertunt, volunt vel
reprehendi dum conspici. Talis est oratio Maecenatis omniumque
aliorum qui non casu errant sed scientes volentesque. [22] Hoc a
magno animi malo oritur: quomodo in vino non ante lingua titubat quam
mens cessit oneri et inclinata vel prodita est, ita ista orationis
quid aliud quam ebrietas nulli molesta est nisi animus labat. Ideo
ille curetur: ab illo sensus, ab illo verba exeunt, ab illo nobis est
habitus, vultus, incessus. Illo sano ac valente oratio quoque
robusta, fortis, virilis est: si ille procubuit, et cetera ruinam
sequuntur.
[23]
Rege
incolumi mens omnibus una est:
amisso rupere fidem.
amisso rupere fidem.
Rex
noster est animus; hoc incolumi cetera manent in officio, parent,
obtemperant: cum ille paulum vacillavit, simul dubitant. Cum vero
cessit voluptati, artes quoque eius actusque marcent et omnis ex
languido fluidoque conatus est.
[24]
Quoniam hac similitudine usus sum, perseverabo. Animus noster modo
rex est, modo tyrannus: rex cum honesta intuetur, salutem commissi
sibi corporis curat et illi nihil imperat turpe, nihil sordidum; ubi
vero inpotens, cupidus, delicatus est, transit in nomen detestabile
ac dirum et fit tyrannus. Tunc illum excipiunt adfectus inpotentes et
instant; qui initio quidem gaudet, ut solet populus largitione
nocitura frustra plenus et quae non potest haurire contrectans; [25]
cum vero magis ac magis vires morbus exedit et in medullas nervosque
descendere deliciae, conspectu eorum quibus se nimia aviditate
inutilem reddidit laetus, pro suis voluptatibus habet alienarum
spectaculum, sumministrator libidinum testisque, quarum usum sibi
ingerendo abstulit. Nec illi tam gratum est abundare iucundis quam
acerbum quod non omnem illum apparatum per gulam ventremque
transmittit, quod non cum omni exoletorum feminarumque turba
convolutatur, maeretque quod magna pars suae felicitatis exclusa
corporis angustiis cessat. [26] Numquid enim, mi Lucili, <non>
in hoc furor est, quod nemo nostrum mortalem se cogitat, quod nemo
inbecillum? immo quod nemo nostrum unum esse se cogitat? Aspice
culinas nostras et concursantis inter tot ignes cocos: unum videri
putas ventrem cui tanto tumultu comparatur cibus? Aspice veteraria
nostra et plena multorum saeculorum vindemiis horrea: unum putas
videri ventrem cui tot consulum regionumque vina cluduntur? Aspice
quot locis terra vertatur, quot millia colonorum arent, fodiant: unum
videri putas ventrem cui et in Sicilia et in Africa seritur? [27]
Sani erimus et modica concupiscemus si unusquisque se numeret,
metiatur simul corpus, sciat quam nec multum capere nec diu possit.
Nihil tamen aeque tibi profuerit ad temperantiam omnium rerum quam
frequens cogitatio brevis aevi et huius incerti: quidquid facies,
respice ad mortem. Vale.
CXV.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Nimis anxium esse te circa verba et compositionem, mi Lucili, nolo:
habeo maiora quae cures. Quaere quid scribas, non quemadmodum; et hoc
ipsum non ut scribas sed ut sentias, ut illa quae senseris magis
adplices tibi et velut signes. [2] Cuiuscumque orationem videris
sollicitam et politam, scito animum quoque non minus esse pusillis
occupatum. Magnus ille remissius loquitur et securius; quaecumque
dicit plus habent fiduciae quam curae. Nosti comptulos iuvenes, barba
et coma nitidos, de capsula totos: nihil ab illis speraveris forte,
nihil solidum. Oratio cultus animi est: si circumtonsa est et fucata
et manu facta, ostendit illum quoque non esse sincerum et habere
aliquid fracti. Non est ornamentum virile concinnitas. [3] Si nobis
animum boni viri liceret inspicere, o quam pulchram faciem, quam
sanctam, quam ex magnifico placidoque fulgentem videremus, hinc
iustitia, illinc fortitudine, hinc temperantia prudentiaque
lucentibus! Praeter has frugalitas et continentia et tolerantia et
liberalitas comitasque et (quis credat?) in homine rarum humanitas
bonum splendorem illi suum adfunderent. Tunc providentia cum
elegantia et ex istis magnanimitas eminentissima quantum, di boni,
decoris illi, quantum ponderis gravitatisque adderent! quanta esset
cum gratia auctoritas! Nemo illam amabilem qui non simul venerabilem
diceret. [4] Si quis viderit hanc faciem altiorem fulgentioremque
quam cerni inter humana consuevit, nonne velut numinis occursu
obstupefactus resistat et ut fas sit vidisse tacitus precetur, tum
evocante ipsa vultus benignitate productus adoret ac supplicet, et
diu contemplatus multum extantem superque mensuram solitorum inter
nos aspici elatam, oculis mite quiddam sed nihilominus vivido igne
flagrantibus, tunc deinde illam Vergili nostri vocem verens atque
attonitus emittat?
[5]
O
quam te memorem, virgo? namque haut tibi vultus
mortalis nec vox hominem sonat . .
sis felix nostrumque leves quaecumque laborem.
mortalis nec vox hominem sonat . .
sis felix nostrumque leves quaecumque laborem.
Aderit
levabitque, si colere eam voluerimus. Colitur autem non taurorum
opimis corporibus contrucidatis nec auro argentoque suspenso nec in
thensauros stipe infusa, sed pia et recta voluntate. [6] Nemo,
inquam, non amore eius arderet si nobis illam videre contingeret;
nunc enim multa obstrigillant et aciem nostram aut splendore nimio
repercutiunt aut obscuritate retinent. Sed si, quemadmodum visus
oculorum quibusdam medicamentis acui solet et repurgari, sic nos
aciem animi liberare inpedimentis voluerimus, poterimus perspicere
virtutem etiam obrutam corpore, etiam paupertate opposita, etiam
humilitate et infamia obiacentibus; cernemus, inquam, pulchritudinem
illam quamvis sordido obtectam. [7] Rursus aeque malitiam et
aerumnosi animi veternum perspiciemus, quamvis multus circa
divitiarum radiantium splendor inpediat et intuentem hinc honorum,
illinc magnarum potestatium falsa lux verberet. [8] Tunc intellegere
nobis licebit quam contemnenda miremur, simillimi pueris, quibus omne
ludicrum in pretio est; parentibus quippe nec minus fratribus
praeferunt parvo aere empta monilia. Quid ergo inter nos et illos
interest, ut Ariston ait, nisi quod nos circa tabulas et statuas
insanimus, carius inepti? Illos reperti in litore calculi leves et
aliquid habentes varietatis delectant, nos ingentium maculae
columnarum, sive ex Aegyptiis harenis sive ex Africae solitudinibus
advectae porticum aliquam vel capacem populi cenationem ferunt. [9]
Miramur parietes tenui marmore inductos, cum sciamus quale sit quod
absconditur. Oculis nostris inponimus, et cum auro tecta perfudimus,
quid aliud quam mendacio gaudemus? Scimus enim sub illo auro foeda
ligna latitare. Nec tantum parietibus aut lacunaribus ornamentum
tenue praetenditur: omnium istorum quos incedere altos vides
bratteata felicitas est. Inspice, et scies sub ista tenui membrana
dignitatis quantum mali iaceat. [10] Haec ipsa res quae tot
magistratus, tot iudices detinet, quae et magistratus et iudices
facit, pecunia, ex quo in honore esse coepit, verus rerum honor
cecidit, mercatoresque et venales in vicem facti quaerimus non quale
sit quidque sed quanti; ad mercedem pii sumus, ad mercedem impii, et
honesta quamdiu aliqua illis spes inest sequimur, in contrarium
transituri si plus scelera promittent. [11] Admirationem nobis
parentes auri argentique fecerunt, et teneris infusa cupiditas altius
sedit crevitque nobiscum. Deinde totus populus in alia discors in hoc
convenit: hoc suspiciunt, hoc suis optant, hoc dis velut rerum
humanarum maximum, cum grati videri volunt, consecrant. Denique eo
mores redacti sunt ut paupertas maledicto probroque sit, contempta
divitibus, invisa pauperibus. [12] Accedunt deinde carmina poetarum,
quae adfectibus nostris facem subdant, quibus divitiae velut unicum
vitae decus ornamentumque laudantur. Nihil illis melius nec dare
videntur di inmortales posse nec habere.
[13]
Regia
Solis erat sublimibus alta columnis,
clara micante auro.
clara micante auro.
Eiusdem
currum aspice:
Aureus
axis erat, temo aureus, aurea summae
curvatura rotae, radiorum argenteus ordo.
curvatura rotae, radiorum argenteus ordo.
Denique
quod optimum videri volunt saeculum aureum appellant. [14] Nec apud
Graecos tragicos desunt qui lucro innocentiam, salutem, opinionem
bonam mutent.
Sine
me vocari pessimum, [simul] ut dives vocer.
An dives omnes quaerimus, nemo an bonus.
Non quare et unde, quid habeas tantum rogant.
Ubique tanti quisque, quantum habuit, fuit.
Quid habere nobis turpe sit quaeris? nihil.
Aut dives opto vivere aut pauper mori.
Bene moritur quisquis moritur dum lucrum facit.
Pecunia, ingens generis humani bonum,
cui non voluptas matris aut blandae potest
par esse prolis, non sacer meritis parens;
tam dulce si quid Veneris in vultu micat,
merito illa amores caelitum atque hominum movet.
An dives omnes quaerimus, nemo an bonus.
Non quare et unde, quid habeas tantum rogant.
Ubique tanti quisque, quantum habuit, fuit.
Quid habere nobis turpe sit quaeris? nihil.
Aut dives opto vivere aut pauper mori.
Bene moritur quisquis moritur dum lucrum facit.
Pecunia, ingens generis humani bonum,
cui non voluptas matris aut blandae potest
par esse prolis, non sacer meritis parens;
tam dulce si quid Veneris in vultu micat,
merito illa amores caelitum atque hominum movet.
[15]
Cum hi novissimi versus in tragoedia Euripidis pronuntiati essent,
totus populus ad eiciendum et actorem et carmen consurrexit uno
impetu, donec Euripides in medium ipse prosilivit petens ut
expectarent viderentque quem admirator auri exitum faceret. Dabat in
illa fabula poenas Bellerophontes quas in sua quisque dat. [16] Nulla
enim avaritia sine poena est, quamvis satis sit ipsa poenarum. O
quantum lacrimarum, quantum laborum exigit! quam misera desideratis,
quam misera partis est! Adice cotidianas sollicitudines quae pro modo
habendi quemque discruciant. Maiore tormento pecunia possidetur quam
quaeritur. Quantum damnis ingemescunt, quae et magna incidunt et
videntur maiora. Denique ut illis fortuna nihil detrahat, quidquid
non adquiritur damnum est. [17] 'At felicem illum homines et divitem
vocant et consequi optant quantum ille possidet.' Fateor. Quid ergo?
tu ullos esse condicionis peioris existimas quam qui habent et
miseriam et invidiam? Utinam qui divitias optaturi essent cum
divitibus deliberarent; utinam honores petituri cum ambitiosis et
summum adeptis dignitatis statum! Profecto vota mutassent, cum
interim illi nova suscipiunt cum priora damnaverint. Nemo enim est
cui felicitas sua, etiam si cursu venit, satis faciat; queruntur et
de consiliis et de processibus suis maluntque semper quae
reliquerunt. [18] Itaque hoc tibi philosophia praestabit, quo equidem
nihil maius existimo: numquam te paenitebit tui. Ad hanc tam solidam
felicitatem, quam tempestas nulla concutiat, non perducent te apte
verba contexta et oratio fluens leniter: eant ut volent, dum animo
compositio sua constet, dum sit magnus et opinionum securus et ob
ipsa quae aliis displicent sibi placens, qui profectum suum vita
aestimet et tantum scire se iudicet quantum non cupit, quantum non
timet. Vale.
CXVI.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Utrum satius sit modicos habere adfectus an nullos saepe quaesitum
est. Nostri illos expellunt, Peripatetici temperant. Ego non video
quomodo salubris esse aut utilis possit ulla mediocritas morbi. Noli
timere: nihil eorum quae tibi non vis negari eripio. Facilem me
indulgentemque praebebo rebus ad quas tendis et quas aut necessarias
vitae aut utiles aut iucundas putas: detraham vitium. Nam cum tibi
cupere interdixero, velle permittam, ut eadem illa intrepidus facias,
ut certiore consilio, ut voluptates ipsas magis sentias: quidni ad te
magis perventurae sint si illis imperabis quam si servies? [2] 'Sed
naturale est' inquis 'ut desiderio amici torquear: da ius lacrimis
tam iuste cadentibus. Naturale est opinionibus hominum tangi et
adversis contristari: quare mihi non permittas hunc tam honestum
malae opinionis metum?' Nullum est vitium sine patrocinio; nulli non
initium verecundum est et exorabile, sed ab hoc latius funditur. Non
obtinebis ut desinat si incipere permiseris. [3] Inbecillus est primo
omnis adfectus; deinde ipse se concitat et vires dum procedit parat:
excluditur facilius quam expellitur. Quis negat omnis adfectus a
quodam quasi naturali fluere principio? Curam nobis nostri natura
mandavit, sed huic ubi nimium indulseris, vitium est. Voluptatem
natura necessariis rebus admiscuit, non ut illam peteremus, sed ut ea
sine quibus non possumus vivere gratiora nobis illius faceret
accessio: suo veniat iure, luxuria est. Ergo intrantibus resistamus,
quia facilius, ut dixi, non recipiuntur quam exeunt. [4]
'Aliquatenus' inquis 'dolere, aliquatenus timere permitte.' Sed illud
'aliquatenus' longe producitur nec ubi vis accipit finem. Sapienti
non sollicite custodire se tutum est, et lacrimas suas et voluptates
ubi volet sistet: nobis, quia non est regredi facile, optimum est
omnino non progredi. [5] Eleganter mihi videtur Panaetius respondisse
adulescentulo cuidam quaerenti an sapiens amaturus esset. 'De
sapiente' inquit 'videbimus: mihi et tibi, qui adhuc a sapiente longe
absumus, non est committendum ut incidamus in rem commotam,
inpotentem, alteri emancupatam, vilem sibi. Sive enim nos respicit,
humanitate eius inritamur, sive contempsit, superbia accendimur.
Aeque facilitas amoris quam difficultas nocet: facilitate capimur,
cum difficultate certamus. Itaque conscii nobis inbecillitatis
nostrae quiescamus; nec vino infirmum animum committamus nec formae
nec adulationi nec ullis rebus blande trahentibus.' [6] Quod
Panaetius de amore quaerenti respondit, hoc ego de omnibus adfectibus
dico: quantum possumus nos a lubrico recedamus; in sicco quoque parum
fortiter stamus.
[7]
Occurres hoc loco mihi illa publica contra Stoicos voce: 'nimis magna
promittitis, nimis dura praecipitis. Nos homunciones sumus; omnia
nobis negare non possumus. Dolebimus, sed parum; concupiscemus, sed
temperate; irascemur, sed placabimur.' [8] Scis quare non possimus
ista? quia nos posse non credimus. Immo mehercules aliud est in re:
vitia nostra quia amamus defendimus et malumus excusare illa quam
excutere. Satis natura homini dedit roboris si illo utamur, si vires
nostras colligamus ac totas pro nobis, certe non contra nos
concitemus. Nolle in causa est, non posse praetenditur. Vale.
CXVII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1]
Multum mihi negotii concinnabis et, dum nescis, in magnam me litem ac
molestiam inpinges, qui mihi tales quaestiunculas ponis, in quibus
ego nec dissentire a nostris salva gratia nec consentire salva
conscientia possum. Quaeris an verum sit quod Stoicis placet,
sapientiam bonum esse, sapere bonum non esse. Primum exponam quid
Stoicis videatur; deinde tunc dicere sententiam audebo.
[2]
Placet nostris quod bonum est corpus esse, quia quod bonum est facit,
quidquid facit corpus est. Quod bonum est prodest; faciat autem
aliquid oportet ut prosit; si facit, corpus est. Sapientiam bonum
esse dicunt; sequitur ut necesse sit illam corporalem quoque dicere.
[3] At sapere non putant eiusdem condicionis esse. Incorporale est et
accidens alteri, id est sapientiae; itaque nec facit quicquam nec
prodest. 'Quid ergo?' inquit 'non dicimus: bonum est sapere?' Dicimus
referentes ad id ex quo pendet, id est ad ipsam sapientiam.
[4]
Adversus hos quid ab aliis respondeatur audi, antequam ego incipio
secedere et in alia parte considere. 'Isto modo' inquiunt 'nec beate
vivere bonum est. Velint nolint, respondendum est beatam vitam bonum
esse, beate vivere bonum non esse.' [5] Etiamnunc nostris illud
quoque opponitur: 'vultis sapere; ergo expetenda res est sapere; si
expetenda res est, bona est'. Coguntur nostri verba torquere et unam
syllabam expetendo interponere quam sermo noster inseri non sinit.
Ego illam, si pateris, adiungam. 'Expetendum est' inquiunt 'quod
bonum est, expetibile quod nobis contingit cum bonum consecuti sumus.
Non petitur tamquam bonum, sed petito bono accedit.'
[6]
Ego non idem sentio et nostros iudico in hoc descendere quia iam
primo vinculo tenentur et mutare illis formulam non licet. Multum
dare solemus praesumptioni omnium hominum et apud nos veritatis
argumentum est aliquid omnibus videri; tamquam deos esse inter alia
hoc colligimus, quod omnibus insita de dis opinio est nec ulla gens
usquam est adeo extra leges moresque proiecta ut non aliquos deos
credat. Cum de animarum aeternitate disserimus, non leve momentum
apud nos habet consensus hominum aut timentium inferos aut colentium.
Utor hac publica persuasione: neminem invenies qui non putet et
sapientiam bonum et sapere.
[7]
Non faciam quod victi solent, ut provocem ad populum: nostris
incipiamus armis confligere. Quod accidit alicui, utrum extra id cui
accidit est an in eo cui accidit? Si in eo est cui accidit, tam
corpus est quam illud cui accidit. Nihil enim accidere sine tactu
potest; quod tangit corpus est: nihil accidere sine actu potest; quod
agit corpus est. Si extra est, postea quam acciderat recessit; quod
recessit motum habet; quod motum habet corpus est. [8] Speras me
dicturum non esse aliud cursum, aliud currere, nec aliud calorem,
aliud calere, nec aliud lucem, aliud lucere: concedo ista alia esse,
sed non sortis alterius. Si valetudo indifferens est, <et> bene
valere indifferens est; si forma indifferens est, et formonsum esse.
Si iustitia bonum est, et iustum esse; si turpitudo malum est, et
turpem esse malum est, tam mehercules quam si lippitudo malum est,
lippire quoque malum est. Hoc ut scias, neutrum esse sine altero
potest: qui sapit sapiens est; qui sapiens est sapit. Adeo non potest
dubitari an quale illud sit, tale hoc sit, ut quibusdam utrumque unum
videatur atque idem. [9] Sed illud libenter quaesierim, cum omnia aut
mala sint aut bona aut indifferentia, sapere in quo numero sit? Bonum
negant esse; malum utique non est; sequitur ut medium sit. Id autem
medium atque indifferens vocamus quod tam malo contingere quam bono
possit, tamquam pecunia, forma, nobilitas. Hoc, ut sapiat, contingere
nisi bono non potest; ergo indifferens non est. Atqui ne malum quidem
est, quod contingere malo non potest; ergo bonum est. Quod nisi bonus
non habet bonum est; sapere non nisi bonus habet; ergo bonum est.
[10] Accidens est' inquit 'sapientiae.' Hoc ergo quod vocas sapere,
utrum facit sapientiam an patitur? Sive facit illud sive patitur,
utroque modo corpus est; nam et quod fit et quod facit corpus est. Si
corpus est, bonum est; unum enim illi deerat quominus bonum esset,
quod incorporale erat.
[11]
Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et sapere, cum
in utrolibet eorum et alterum sit. Numquid enim quemquam existimas
sapere nisi qui sapientiam habet? numquid quemquam qui sapit non
putas habere sapientiam? [12] Dialectici veteres ista distinguunt; ab
illis divisio usque ad Stoicos venit. Qualis sit haec dicam. Aliud
est ager, aliud agrum habere, quidni? cum habere agrum ad habentem,
non ad agrum pertineat. Sic aliud est sapientia, aliud sapere. Puto,
concedes duo esse haec, id quod habetur et eum qui habet: habetur
sapientia, habet qui sapit. Sapientia est mens perfecta vel ad summum
optimumque perducta; ars enim vitae est. Sapere quid est? non possum
dicere 'mens perfecta', sed id quod contingit perfectam mentem
habenti; ita alterum est mens bona, alterum quasi habere mentem
bonam.
[13]
'Sunt' inquit 'naturae corporum, tamquam hic homo est, hic equus; has
deinde sequuntur motus animorum enuntiativi corporum. Hi habent
proprium quiddam et a corporibus seductum, tamquam video Catonem
ambulantem: hoc sensus ostendit, animus credidit. Corpus est quod
video, cui et oculos intendi et animum. Dico deinde: Cato ambulat.
Non corpus' inquit 'est quod nunc loquor, sed enuntiativum quiddam de
corpore, quod alii effatum vocant, alii enuntiatum, alii dictum. Sic
cum dicimus "sapientiam", corporale quiddam intellegimus;
cum dicimus "sapit", de corpore loquimur. Plurimum autem
interest utrum illud dicas an de illo.'
[14]
Putemus in praesentia ista duo esse (nondum enim quid mihi videatur
pronuntio): quid prohibet quominus aliud quidem <sit> sed
nihilominus bonum? Dicebam paulo ante aliud esse agrum, aliud habere
agrum. Quidni? in alia enim natura est qui habet, in alia quod
habetur: illa terra est, hic homo est. At in hoc de quo agitur
eiusdem naturae sunt utraque, et qui habet sapientiam et ipsa. [15]
Praeterea illic aliud est quod habetur, alius qui habet: hic in eodem
est et quod habetur et qui habet. Ager iure possidetur, sapientia
natura; ille abalienari potest et alteri tradi, haec non discedit a
domino. Non est itaque quod compares inter se dissimilia.
Coeperam
dicere posse ista duo esse et tamen utraque bona esse, tamquam
sapientia et sapiens duo sunt et utrumque bonum esse concedis.
Quomodo nihil obstat quominus et sapientia bonum sit et habens
sapientiam, sic nihil obstat quominus et sapientia bonum sit et
habere sapientiam, id est sapere. [16] Ego in hoc volo sapiens esse,
ut sapiam. Quid ergo? non est id bonum sine quo nec illud bonum est?
Vos certe dicitis sapientiam, si sine usu detur, accipiendam non
esse. Quid est usus sapientiae? sapere: hoc est in illa
pretiosissimum, quo detracto supervacua fit. Si tormenta mala sunt,
torqueri malum est, adeo quidem ut illa non sint mala si quod
sequitur detraxeris. Sapientia habitus perfectae mentis est, sapere
usus perfectae mentis: quomodo potest usus eius bonum non esse quae
sine usu bonum non est? [17] Interrogo te an sapientia expetenda sit:
fateris. Interrogo an usus sapientiae expetendus sit: fateris. Negas
enim te illam recepturum si uti ea prohibearis. Quod expetendum est
bonum est. Sapere sapientiae usus est, quomodo eloquentiae eloqui,
quomodo oculorum videre. Ergo sapere sapientiae usus est, usus autem
sapientiae expetendus est; sapere ergo expetendum est; si expetendum
est, bonum est.
[18]
Olim ipse me damno qui illos imitor dum accuso et verba apertae rei
inpendo. Cui enim dubium potest esse quin, si aestus malum est, et
aestuare malum sit? si algor malum est, malum sit algere? si vita
bonum est, et vivere bonum sit? Omnia ista circa sapientiam, non in
ipsa sunt; at nobis in ipsa commorandum est. [19] Etiam si quid
evagari libet, amplos habet illa spatiososque secessus: de deorum
natura quaeramus, de siderum alimento, de his tam variis stellarum
discursibus, an ad illarum motus nostra moveantur, an corporibus
omnium animisque illinc impetus veniat, an et haec quae fortuita
dicuntur certa lege constricta sint nihilque in hoc mundo repentinum
aut expers ordinis volutetur. Ista iam a formatione morum
recesserunt, sed levant animum et ad ipsarum quas tractat rerum
magnitudinem attollunt; haec vero de quibus paulo ante dicebam
minuunt et deprimunt nec, ut putatis, exacuunt, sed extenuant. [20]
Obsecro vos, tam necessariam curam maioribus melioribusque debitam in
re nescio an falsa, certe inutili terimus? Quid mihi profuturum est
scire an aliud sit sapientia, aliud sapere? Quid mihi profuturum est
scire illud bonum esse, <hoc non esse>? Temere me geram, subibo
huius voti aleam: tibi sapientia, mihi sapere contingat. Pares
erimus. [21] Potius id age ut mihi viam monstres qua ad ista
perveniam. Dic quid vitare debeam, quid adpetere, quibus animum
labantem studiis firmem, quemadmodum quae me ex transverso feriunt
aguntque procul a me repellam, quomodo par esse tot malis possim,
quomodo istas calamitates removeam quae ad me inruperunt, quomodo
illas ad quas ego inrupi. Doce quomodo feram aerumnam sine gemitu
meo, felicitatem sine alieno, quomodo ultimum ac necessarium non
expectem sed ipsemet, cum visum erit, profugiam. [22] Nihil mihi
videtur turpius quam optare mortem. Nam si vis vivere, quid optas
mori? sive non vis, quid deos rogas quod tibi nascenti dederunt? Nam
ut quandoque moriaris etiam invito positum est, ut cum voles in tua
manu est; alterum tibi necesse est, alterum licet. [23] Turpissimum
his diebus principium diserti mehercules viri legi: 'ita[que]' inquit
'quam primum moriar'. Homo demens, optas rem tuam. 'Ita quam primum
moriar.' Fortasse inter has voces senex factus es; alioqui quid in
mora est? Nemo te tenet: evade qua visum est; elige quamlibet rerum
naturae partem, quam tibi praebere exitum iubeas. Haec nempe sunt et
elementa quibus hic mundus administratur; aqua, terra, spiritus,
omnia ista tam causae vivendi sunt quam viae mortis. [24] 'Ita quam
primum moriar': 'quam primum' istud quid esse vis? quem illi diem
ponis? citius fieri quam optas potest. Inbecillae mentis ista sunt
verba et hac detestatione misericordiam captantis: non vult mori qui
optat. Deos vitam et salutem roga: si mori placuit, hic mortis est
fructus, optare desinere.
[25]
Haec, mi Lucili, tractemus, his formemus animum. Hoc est sapientia,
hoc est sapere, non disputatiunculis inanibus subtilitatem vanissimam
agitare. Tot quaestiones fortuna tibi posuit, nondum illas solvisti:
iam cavillaris? Quam stultum est, cum signum pugnae acceperis,
ventilare. Remove ista lusoria arma: decretoriis opus est. Dic qua
ratione nulla animum tristitia, nulla formido perturbet, qua ratione
hoc secretarum cupiditatium pondus effundam. Agatur aliquid. [26]
'Sapientia bonum est, sapere non est bonum': sic fit <ut>
negemur sapere, ut hoc totum studium derideatur tamquam operatum
supervacuis.
Quid
si scires etiam illud quaeri, an bonum sit futura sapientia? Quid
enim dubi est, oro te, an nec messem futuram iam sentiant horrea nec
futuram adulescentiam pueritia viribus aut ullo robore intellegat?
Aegro interim nil ventura sanitas prodest, non magis quam currentem
luctantemque post multos secuturum menses otium reficit. [27] Quis
nescit hoc ipso non esse bonum id quod futurum est, quia futurum est?
Nam quod bonum est utique prodest; nisi praesentia prodesse non
possunt. Si non prodest, bonum non est; si prodest, iam est. Futurus
sum sapiens; hoc bonum erit cum fuero: interim non est. Prius aliquid
esse debet, deinde quale esse. [28] Quomodo, oro te, quod adhuc nihil
est iam bonum est? Quomodo autem tibi magis vis probari non esse
aliquid quam si dixero 'futurum est'? nondum enim venisse apparet
quod veniet. Ver secuturum est: scio nunc hiemem esse. Aestas
secutura est: scio aestatem non esse. Maximum argumentum habeo nondum
praesentis futurum esse. [29] Sapiam, spero, sed interim non sapio;
si illud bonum haberem, iam hoc carerem malo. Futurum est ut sapiam:
ex hoc licet nondum sapere me intellegas. Non possum simul et in illo
bono et in hoc malo esse; duo ista non coeunt nec apud eundem sunt
una malum et bonum.
[30]
Transcurramus sollertissimas nugas et ad illa quae nobis aliquam opem
sunt latura properemus. Nemo qui obstetricem parturienti filiae
sollicitus accersit edictum et ludorum ordinem perlegit; nemo qui ad
incendium domus suae currit tabulam latrunculariam prospicit ut sciat
quomodo alligatus exeat calculus. [31] At mehercule omnia tibi
undique nuntiantur, et incendium domus et periculum liberorum et
obsidio patriae et bonorum direptio; adice isto naufragia motusque
terrarum et quidquid aliud timeri potest: inter ista districtus rebus
nihil aliud quam animum oblectantibus vacas? Quid inter sapientiam et
sapere intersit inquiris? nodos nectis ac solvis tanta mole
inpendente capiti tuo? [32] Non tam benignum ac liberale tempus
natura nobis dedit ut aliquid ex illo vacet perdere. Et vide quam
multa etiam diligentissimis pereant: aliud valetudo sua cuique
abstulit, aliud suorum; aliud necessaria negotia, aliud publica
occupaverunt; vitam nobiscum dividit somnus. Ex hoc tempore tam
angusto et rapido et nos auferente quid iuvat maiorem partem mittere
in vanum? [33] Adice nunc quod adsuescit animus delectare se potius
quam sanare et philosophiam oblectamentum facere cum remedium sit.
Inter sapientiam et sapere quid intersit nescio: scio mea non
interesse sciam ista an nesciam. Dic mihi: cum quid inter sapientiam
et sapere intersit didicero, sapiam? Cur ergo potius inter vocabula
me sapientiae detines quam inter opera? Fac me fortiorem, fac
securiorem, fac fortunae parem, fac superiorem. Possum autem superior
esse si derexero <eo> omne quod disco. Vale.
L.
ANNAEI. SENECAE
EPISTULARUM MORALIUM AD LUCILIUM LIBER VICENSIMUS
EPISTULARUM MORALIUM AD LUCILIUM LIBER VICENSIMUS
CXVIII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM.
(1)
Exigis a me frequentiores epistulas. Rationes conferamus: soluendonon
eris. Conuenerat quidem ut tua priora essent: tu scriberes, ego
rescriberem. Sed non ero difficilis: bene credi tibi scio. Itaque in
anticessum dabonec faciam quod Cicero, uir disertissimus, facere
Atticum iubet, ut etiam'si rem nullam habebit, quod in buccam uenerit
scribat'. (2) Numquam potestdeesse quod scribam, ut omnia illa quae
Ciceronis implent epistulas transeam:quis candidatus laboret; quis
alienis, quis suis uiribus pugnet; quis consulatumfiducia Caesaris,
quis Pompei, quis arcae petat; quam durus sit feneratorCaecilius, a
quo minoris centesimis propinqui nummum mouere non possint. Sua
satius est mala quam aliena tractare, se excutere et uidere quam
multarumrerum candidatus sit, et non suffragari. (3) Hoc est, mi
Lucili, egregium,hoc securum ac liberum, nihil petere et tota
fortunae comitia transire. Quam putas esse iucundum tribubus uocatis,
cum candidati in templis suispendeant et alius nummos pronuntiet,
alius per sequestrem agat, alius eorummanus osculis conterat quibus
designatus contingendam manum negaturus est,omnes attoniti uocem
praeconis expectent, stare otiosum et spectare illasnundinas nec
ementem quicquam nec uendentem? (4) Quanto hic maiore gaudiofruitur
qui non praetoria aut consularia comitia securus intuetur, sedmagna
illa in quibus alii honores anniuersarios petunt, alii
perpetuaspotestates, alii bellorum euentus prosperos triumphosque,
alii diuitias,alii matrimonia ac liberos, alii salutem suam
suorumque! Quanti animi resest solum nihil petere, nulli supplicare,
et dicere, 'nihil mihi tecum,fortuna; non facio mei tibi copiam. Scio
apud te Catones repelli, Vatiniosfieri. Nihil rogo. ' Hoc est
priuatam facere fortunam. (5) Licet ergo haec in uicem scribere et
hanc semper integram egereremateriam circumspicientibus tot milia
hominum inquieta, qui ut aliquidpestiferi consequantur per mala
nituntur in malum petuntque mox fugiendaaut etiam fastidienda. (6)
Cui enim adsecuto satis fuit quod optanti nimiumuidebatur? Non est,
ut existimant homines, auida felicitas sed pusilla;itaque neminem
satiat. Tu ista credis excelsa quia longe ab illis iaces;ei uero qui
ad illa peruenit humilia sunt. Mentior nisi adhuc quaerit
escendere:istud quod tu summum putas gradus est. (7) Omnes autem male
habet ignorantiaueri. Tamquam ad bona feruntur decepti rumoribus,
deinde mala esse autinania aut minora quam sperauerint adepti ac
multa passi uident; maiorquepars miratur ex interuallo fallentia, et
uulgo bona pro magnis sunt.
(8)
Hoc ne nobis quoque eueniat, quaeramus quid sit bonum. Varia
eiusinterpretatio fuit, alius illud aliter expressit. Quidam ita
finiunt: 'bonumest quod inuitat animos, quod ad se uocat'. Huic
statim opponitur: quidsi inuitat quidem sed in perniciem? scis quam
multa mala blanda sint. Verumet ueri simile inter se differunt. Ita
quod bonum est uero iungitur; nonest enim bonum nisi uerum est. At
quod inuitat ad se et adlicefacit uerisimile est: subrepit,
sollicitat, adtrahit. (9) Quidam ita finierunt: 'bonumest quod
adpetitionem sui mouet, uel quod impetum animi tendentis ad semouet.
' Et huic idem opponitur; multa enim impetum animi mouent quae
petanturpetentium malo. Melius illi qui ita finierunt: 'bonum est
quod ad se impetumanimi secundum naturam mouet et ita demum petendum
est cum coepit esseexpetendum'. Iam et honestum est; hoc enim est
perfecte petendum. (10) Locus ipse me admonet ut quid intersit inter
bonum honestumque dicam. Aliquidinter se mixtum habent et
inseparabile: nec potest bonum esse nisi cuialiquid honesti inest, et
honestum utique bonum est. Quid ergo inter duointerest? Honestum est
perfectum bonum, quo beata uita completur, cuiuscontactu alia quoque
bona fiunt. (11) Quod dico talest: sunt quaedam nequebona neque mala,
tamquam militia, legatio, iurisdictio. Haec cum honesteadministrata
sunt, bona esse incipiunt et ex dubio in bonum transeunt. Bonum
societate honesti fit, honestum per se bonum est;bonum ex
honestofluit, honestum ex se est. Quod bonum est malum esse potuit;
quod honestumest nisi bonum esse non potuit.
(12)
Hanc quidam finitionem reddiderunt: 'bonum est quod secundum
naturamest'. Adtende quid dicam: quod bonum, est secundum naturam:
non protinusquod secundum naturam est etiam bonum est. Multa naturae
quidem consentiunt,sed tam pusilla sunt ut non conueniat illis boni
nomen; leuia enim sunt,contemnenda. Nullum est minimum contemnendum
bonum; nam quamdiu exiguumest bonum non est: cum bonum esse coepit,
non est exiguum. Unde adcognoscitur bonum? si perfecte secundum
naturam est. (13) 'Fateris' inquis 'quod bonumest secundum naturam
esse; haec eius proprietas est. Fateris et alia secundum naturam
quidem esse sed bona non esse. Quomodo ergo illud bonum est cumhaec
non sint? quomodo ad aliam proprietatem peruenit cum utrique
praecipuum illud commune sit, secundum naturam esse? '
(14)
Ipsa scilicet magnitudine. Nec hoc nouum est, quaedam crescendo
mutari. Infans fuit; factus est pubes:alia eius proprietas fit; ille
enim inrationalis est, hic rationalis. Quaedamincremento non tantum
in maius exeunt sed in aliud. (15) 'Non fit' inquit'aliud quod maius
fit. Utrum lagonam an dolium impleas uino, nihil refert:in utroque
proprietas uini est. Et exiguum mellis pondus et magnum saporenon
differt. ' Diuersa ponis exempla; in istis enim eadem qualitas
est;quamuis augeantur, manet. (16) Quaedam amplificata in suo genere
et insua proprietate perdurant; quaedam post multa incrementa ultima
demum uertitadiectio et nouam illis aliamque quam in qua fuerunt
condicionem inprimit. Unus lapis facit fornicem, ille qui latera
inclinata cuneauit et interuentusuo uinxit. Summa adiectio quare
plurimum facit uel exigua? quia non augetsed implet. (17) Quaedam
processu priorem exuunt formam et in nouam transeunt. Ubi aliquid
animus diu protulit et magnitudinem eius sequendo lassatusest,
infinitum coepit uocari; quod longe aliud factum est quam fuit
cummagnum uideretur sed finitum. Eodem modo aliquid difficulter
secari cogitauimus:nouissime crescente hac difficultate insecabile
inuentum est. Sic ab eoquod uix et aegre mouebatur processimus ad
inmobile. Eadem ratione aliquidsecundum naturam fuit: hoc in aliam
proprietatem magnitudo sua transtulitet bonum fecit. Vale.
CXIX.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM.
(1)
Quotiens aliquid inueni, non expecto donec dicas 'in commune': ipse
mihi dico. Quid sit quod inuenerim quaeris? Sinum laxa, merum lucrum
est. Docebo quomodo fieri diues celerrime possis. Quam ualde cupis
audire! nec inmerito: ad maximas te diuitias conpendiaria ducam. Opus
erit tamen tibi creditore: ut negotiari possis, aes alienum facias
oportet, sed nolo per intercessorem mutueris, nolo proxenetae nomen
tuum iactent. (2) Paratum tibi creditorem dabo Catonianum illum, a te
mutuum sumes. Quantulumcumque est, satis erit si, quidquid deerit, id
a nobis petierimus. Nihil enim,mi Lucili, interest utrum non
desideres an habeas. Summa rei in utroque eadem est: non torqueberis.
Nec illud praecipio, ut aliquid naturae neges — contumax est, non
potest uinci, suum poscit — sed ut quidquid naturam excedit scias
precarium esse, non necessarium.
(3)
Esurio: edendum est. Utrum hic panis sit plebeius an siligineus ad
naturam nihil pertinet: illauentrem non delectari uult sed impleri.
Sitio: utrum haec aqua sit quamex lacu proximo excepero an ea quam
multa niue clusero, ut rigore refrigeretur alieno, ad naturam nihil
pertinet. Illa hoc unum iubet, sitim extingui; utrum sit aureum
poculum an crustallinum an murreum an Tiburtinus calixan manus
concaua, nihil refert. (4) Finem omnium rerum specta, et superuacua
dimittes. Fames me appellat: ad proxima quaeque porrigatur manus;
ipsa mihi commendabit quodcumque conprendero. Nihil contemnit
esuriens. (5) Quid sit ergo quod me delectauerit quaeris? Videtur
mihi egregie dictum, 'sapiens diuitiarum naturalium est quaesitor
acerrimus'. 'Inanime' inquis 'lance muneras. Quid est istud? Ego iam
paraueram fiscos; circumspiciebam in quod me mare negotiaturus
inmitterem, quod publicum agitarem, quas arcesserem merces.
Decipere
est istud, docere paupertatem cum diuitias promiseris. 'Ita tu
pauperem iudicas cui nihil deest? 'Suo' inquis 'et patientiae suae
beneficio, non fortunae. ' Ideo ergo illum non iudicas diuitem quia
diuitiae eius desinere non possunt? (6) Utrum mauis habere multum an
satis? Qui multum habet plus cupit, quod est argumentum nondum illum
satis habere; qui satis habet consecutus est quod numquam diuiti
contigit, finem. An has ideo non putas esse diuitias quia propter
illas nemo proscriptus est? quia propter illas nulli uenenum filius,
nulli uxor inpegit? quia in bello tutae sunt? quia in pace otiosae?
quia nec habere illas periculosum est nec operosum disponere?
(7)
'At parum habet qui tantum non alget, non esurit, non sitit. ' Plus
Iuppiter non habet. Numquam parum est quod satis est, et numquam
multum est quod satis non est. Post Dareum et Indos pauper est
Alexander. Mentior? Quaerit quod suum faciat, scrutatur maria ignota,
in oceanum classes nouas mittit et ipsa, ut ita dicam, mundi claustra
perrumpit. Quod naturae satis est homini non est. (8) Inuentus est
qui concupisceret aliquid post omnia: tanta est caecitas mentium et
tanta initiorum suorum unicuique, cum processit, obliuio. Ille modo
ignobilis anguli non sine controuersia dominus tacto fine terrarum
per suum rediturus orbem tristis est. (9) Neminem pecunia diuitem
fecit, immo contra nulli non maiorem sui cupidinem incussit. Quaeris
quae sit huius rei causa? plus incipit habere posse qui plus habet.
Ad summam quem uoles mihi ex his quorum nomina cum Crasso Licinoque
numerantur in medium licet protrahas; adferat censum et quidquid
habet et quidquid sperat simul conputet: iste, si mihi credis, pauper
est, si tibi, potest esse. (10) At hic qui se ad quod exigit natura
composuit non tantum extra sensum est paupertatis sed extra metum.
Sed ut scias quam difficile sit res suas ad naturalem modum coartare,
hic ipse quem circumcidimus, quem tu uocas pauperem, habet aliquid et
superuacui. (11) At excaecant populum et in se conuertunt opes, si
numerati multum ex aliqua domo effertur, si multum auri tecto quoque
eius inlinitur, si familia aut corporibus electa aut spectabilis
cultu est. Omnium istorum felicitas in publicum spectat: ille quem
nos et populo et fortunae subduximus beatus introsum est. (12) Nam
quod ad illos pertinet apud quos falso diuitiarum nomen inuasit
occupata paupertas, sic diuitias habent quomodo habere dicimur
febrem, cum illa nos habeat. E contrario dicere solemus 'febris illum
tenet': eodem modo dicendum est 'diuitiae illum tenent'. Nihil ergo
monuisse te malim quam hoc, quod nemo monetur satis, ut omnia
naturalibus desideriis metiaris, quibus aut gratis satis fiat aut
paruo: tantum miscere uitia desideriis noli. (13) Quaeris quali
mensa, quali argento, quam paribus ministeriis et leuibus adferatur
cibus? Nihil praeter cibum natura desiderat.
Num,
tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris
pocula? num esuriens fastidis omnia praeter
pauonem rhombumque?
pocula? num esuriens fastidis omnia praeter
pauonem rhombumque?
(14)
Ambitiosa non est fames, contenta desinere est; quo desinat non nimis
curat. Infelicis luxuriae ista tormenta sunt: quaerit quemadmodum
post saturitatem quoque esuriat, quemadmodum non impleat uentrem sed
farciat, quemadmodum sitim prima potione sedatam reuocet. Egregie
itaque Horatius negat ad sitim pertinere quo poculo (aquae) aut quam
eleganti manu ministretur. Nam si pertinere ad te iudicas quam
crinitus puer et quam perlucidum tibi poculum porrigat, non sitis.
(15)
Inter reliqua hoc nobis praestitit natura praecipuum, quod
necessitati fastidium excussit. Recipiunt superuacua dilectum: 'hoc
parum decens, illud parum lautum, oculos hoc meos laedit'. Id actum
est ab illo mundi conditore, qui nobis uiuendi iura discripsit, ut
salui essemus, non ut delicati: ad salutem omnia parata sunt et in
promptu, delicis omnia misere ac sollicite comparantur. (16) Utamur
ergo hoc naturae beneficio inter magna numerando et cogitemus nullo
nomine melius illam meruisse de nobis quam quia quidquid ex
necessitate desideratur sine fastidio sumitur. Vale.
CXX.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM.
(1)
Epistula tua per plures quaestiunculas uagata est sed in una
constititet hanc expediri desiderat, quomodo ad nos boni honestique
notitia peruenerit. Haec duo apud alios diuersa sunt, apud nos tantum
diuisa. (2) Quid sithoc dicam. Bonum putant esse aliqui id quod utile
est. Itaque hoc et diuitiiset equo et uino et calceo nomen inponunt;
tanta fit apud illos boni uilitaset adeo in sordida usque descendit.
Honestum putant cui ratio recti officiiconstat, tamquam pie curatam
patris senectutem, adiutam amici paupertatem,fortem expeditionem,
prudentem moderatamque sententiam. (3) <nos> istaduo quidem
facimus, sed ex uno.
Nihil
est bonum nisi quod honestum est;quod honestum, est utique bonum.
Superuacuum iudico adicere quid interista discriminis sit, cum saepe
dixerim. Hoc unum dicam, nihil nobis uideri<bonum> quo quis et
male uti potest; uides autem diuitiis, nobilitate,uiribus quam multi
male utantur. Nunc ergo ad id reuertor de quo desideras dici, quomodo
ad nos primaboni honestique notitia peruenerit. (4) Hoc nos natura
docere non potuit:semina nobis scientiae dedit, scientiam non dedit.
Quidam aiunt nos innotitiam incidisse, quod est incredibile, uirtutis
alicui speciem casuoccucurrisse. Nobis uidetur obseruatio collegisse
et rerum saepe factaruminter se conlatio; per analogian nostri
intellectum et honestum et bonumiudicant. Hoc uerbum cum Latini
grammatici ciuitate donauerint, ego damnandumnon puto, <immo>
in ciuitatem suam redigendum. Utar ergo illo non tantumtamquam
recepto sed tamquam usitato. Quae sit haec analogia dicam. (5)
Noueramus corporis sanitatem: ex hac cogitauimus esse aliquam et
animi. Noueramus uires corporis: ex his collegimus esse et animi
robur. Aliquabenigna facta, aliqua humana, aliqua fortia nos
obstupefecerant: haec coepimustamquam perfecta mirari. Suberant illis
multa uitia quae species conspicuialicuius facti fulgorque celabat:
haec dissimulauimus. Natura iubet augere laudanda, nemo non gloriam
ultra uerum tulit: ex his ergo speciem ingentis boni traximus. (6)
Fabricius Pyrrhi regis aurum reppulit maiusque regno iudicauit regias
opes posse contemnere. Idem medico Pyrrhi promittente uenenum se regi
daturum monuit Pyrrhum caueret insidias.
Eiusdem
animi fuit auro non uinci, ueneno non uincere. Admirati sumus
ingentem uirum quem non regis, non contra regem promissa flexissent,
boni exempli tenacem,quod difficillimum est, in bello innocentem, qui
aliquod esse crederetetiam in hostes nefas, qui in summa paupertate
quam sibi decus feceratnon aliter refugit diuitias quam uenenum.
'Viue' inquit 'beneficio meo,Pyrrhe, et gaude quod adhuc dolebas,
Fabricium non posse corrumpi. ' (7) Horatius Cocles solus impleuit
pontis angustias adimique a tergo sibi reditum,dummodo iter hosti
auferretur, iussit et tam diu prementibus restitit donecreuulsa
ingenti ruina tigna sonuerunt. Postquam respexit et extra
periculumesse patriam periculo suo sensit, 'ueniat, si quis uult'
inquit 'sic euntemsequi' iecitque se in praeceps et non minus
sollicitus in illo rapido alueo fluminis ut armatus quam ut saluus
exiret, retento armorum uictricium decoretam tutus redit quam si
ponte uenisset. (8) Haec et eiusmodi facta imaginem nobis ostendere
uirtutis.
Adiciam
quod mirum fortasse uideatur: mala interdum speciem honestiobtulere
et optimum ex contrario enituit. Sunt enim, ut scis, uirtutibusuitia
confinia, et perditis quoque ac turpibus recti similitudo est: sic
mentitur prodigus liberalem, cum plurimum intersit utrum quis dare
sciatan seruare nesciat. Multi, inquam, sunt, Lucili, qui non donant
sed proiciunt:non uoco ego liberalem pecuniae suae iratum. Imitatur
neglegentia facilitatem,temeritas fortitudinem. (9) Haec nos
similitudo coegit adtendere et distinguerespecie quidem uicina, re
autem plurimum inter se dissidentia. Dum obseruamuseos quos insignes
egregium opus fecerat, coepimus adnotare quis rem aliquam generoso
animo fecisset et magno impetu, sed semel. Hunc uidimus in
bellofortem, in foro timidum, animose paupertatem ferentem, humiliter
infamiam: factum laudauimus, contempsimus uirum.
(10)
Alium uidimus aduersus amicosbenignum, aduersus inimicos temperatum,
et publica et priuata sancte acreligiose administrantem; non deesse
ei in iis quae toleranda erant patientiam,in iis quae agenda
prudentiam. Vidimus ubi tribuendum esset plena manudantem, ubi
laborandum, pertinacem et obnixum et lassitudinem corporisanimo
subleuantem. Praeterea idem erat semper et in omni actu par sibi,iam
non consilio bonus, sed more eo perductus ut non tantum recte
facereposset, sed nisi recte facere non posset. (11) Intelleximus in
illo perfectamesse uirtutem. Hanc in partes diuisimus: oportebat
cupiditates refrenari,metus conprimi, facienda prouideri, reddenda
distribui: conprehendimustemperantiam, fortitudinem, prudentiam,
iustitiam et suum cuique dedimusofficium. Ex quo ergo uirtutem
intelleximus? ostendit illam nobis ordoeius et decor et constantia et
omnium inter se actionum concordia et magnitudosuper omnia efferens
sese. Hinc intellecta est illa beata uita secundo defluens cursu,
arbitrii sui tota. (12) Quomodo ergo hoc ipsum nobis apparuit? dicam.
Numquam uir ille perfectus adeptusque uirtutem fortunae
maledixit,numquam accidentia tristis excepit, ciuem esse se uniuersi
et militem credenslabores uelut imperatos subit. Quidquid inciderat
non tamquam malum aspernatusest et in se casu delatum, sed quasi
delegatum sibi. 'Hoc qualecumque est'inquit 'meum est; asperum est,
durum est, in hoc ipso nauemus operam. '(13) Necessario itaque magnus
apparuit qui numquam malis ingemuit, numquamde fato suo questus est;
fecit multis intellectum sui et non aliter quamin tenebris lumen
effulsit aduertitque in se omnium animos, cum esset placiduset lenis,
humanis diuinisque rebus pariter aequus. (14) Habebat perfectumanimum
et ad summam sui adductum, supra quam nihil est nisi mens dei, exquo
pars et in hoc pectus mortale defluxit; quod numquam magis diuinumest
quam ubi mortalitatem suam cogitat et scit in hoc natum hominem,
utuita defungeretur, nec domum esse hoc corpus sed hospitium, et
quidem breuehospitium, quod relinquendum est ubi te grauem esse
hospiti uideas.
(15)
Maximum, inquam, mi Lucili, argumentum est animi ab altiore
sedeuenientis, si haec in quibus uersatur humilia iudicat et angusta,
si exirenon metuit; scit enim quo exiturus sit qui unde uenerit
meminit. Non uidemusquam multa nos incommoda exagitent, quam male
nobis conueniat hoc corpus? (16) Nunc de capite, nunc de uentre, nunc
de pectore ac faucibus querimur;alias nerui nos, alias pedes uexant,
nunc deiectio, nunc destillatio; aliquandosuperest sanguis, aliquando
deest: hinc atque illinc temptamur et expellimur. Hoc euenire solet
in alieno habitantibus. (17) At nos corpus tam putresortiti
nihilominus aeterna proponimus et in quantum potest aetas
humanaprotendi, tantum spe occupamus, nulla contenti pecunia, nulla
potentia. Quid hac re fieri inpudentius, quid stultius potest? Nihil
satis est morituris,immo morientibus; cotidie enim propius ab ultimo
stamus, et illo unde nobiscadendum est hora nos omnis inpellit. (18)
Vide in quanta caecitate mensnostra sit: hoc quod futurum dico cum
maxime fit, et pars eius magna iamfacta est; nam quod uiximus tempus
eo loco est quo erat antequam uiximus. Erramus autem qui ultimum
timemus diem, cum tantumdem in mortem singuliconferant. Non ille
gradus lassitudinem facit in quo deficimus, sed illeprofitetur; ad
mortem dies extremus peruenit, accedit omnis; carpit nosilla, non
corripit. Ideo magnus animus conscius sibi melioris naturae datquidem
operam ut in hac statione qua positus est honeste se atque
industriegerat, ceterum nihil horum quae circa sunt suum iudicat, sed
ut commodatisutitur, peregrinus et properans.
(19)
Cum aliquem huius uideremus constantiae, quidni subiret nos
speciesnon usitatae indolis? utique si hanc, ut dixi, magnitudinem
ueram esseostendebat aequalitas. Vero tenor permanet, falsa non
durant. Quidam alternisVatinii, alternis Catones sunt; et modo parum
illis seuerus est Curius,parum pauper Fabricius, parum frugi et
contentus uilibus Tubero, modo Licinumdiuitis, Apicium cenis,
Maecenatem delicis prouocant. (20) Maximum indiciumest malae mentis
fluctuatio et inter simulationem uirtutum amoremque uitiorumadsidua
iactatio. (is)
Habebat
saepe ducentos,
saepe decem seruos; modo reges atque tetrarchas,
omnia magna loquens, modo 'sit mihi mensa tripes et
concha salis puri, toga quae defendere frigus
quamuis crassa queat'. Decies centena dedisses
huic parco, paucis contento: quinque diebus
nil erat.
saepe decem seruos; modo reges atque tetrarchas,
omnia magna loquens, modo 'sit mihi mensa tripes et
concha salis puri, toga quae defendere frigus
quamuis crassa queat'. Decies centena dedisses
huic parco, paucis contento: quinque diebus
nil erat.
(21)
Homines multi tales sunt qualem hunc describit Horatius Flaccus,
numquameundem, ne similem quidem sibi; adeo in diuersum aberrat.
Multos dixi? prope est ut omnes sint. Nemo non cotidie et consilium
mutat et uotum:modo uxorem uult habere, modo amicam, modo regnare
uult, modo id agit nequis sit officiosior seruus, modo dilatat se
usque ad inuidiam, modo subsiditet contrahitur infra humilitatem uere
iacentium, nunc pecuniam spargit,nunc rapit. (22) Sic maxime
coarguitur animus inprudens: alius prodit atquealius et, quo turpius
nihil iudico, inpar sibi est. Magnam rem puta unumhominem agere.
Praeter sapientem autem nemo unum agit, ceteri multiformessumus. Modo
frugi tibi uidebimur et graues, modo prodigi et uani; mutamussubinde
personam et contrariam ei sumimus quam exuimus. Hoc ergo a te
exige,ut qualem institueris praestare te, talem usque ad exitum
serues; efficeut possis laudari, si minus, ut adgnosci. De aliquo
quem here uidisti meritodici potest 'hic qui est? ': tanta mutatio
est. Vale.
CXXI.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM.
(1)
Litigabis, ego uideo, cum tibi hodiernam quaestiunculam, in quasatis
diu haesimus, exposuero; iterum enim exclamabis 'hoc quid ad mores?
'Sed exclama, dum tibi primum alios opponam cum quibus litiges,
Posidoniumet Archidemum (hi iudicium accipient) , deinde dicam: non
quidquid moraleest mores bonos facit.
(2)
Aliud ad hominem alendum pertinet, aliud adexercendum, aliud ad
uestiendum, aliud ad docendum, aliud ad delectandum;omnia tamen ad
hominem pertinent, etiam si non omnia meliorem eum faciunt. Mores
alia aliter attingunt: quaedam illos corrigunt et ordinant,
quaedamnaturam eorum et originem scrutantur. (3) Cum <quaero>
quare hominemnatura produxerit, quare praetulerit animalibus ceteris,
longe me iudicasmores reliquisse? falsum est. Quomodo enim scies qui
habendi sint nisiquid homini sit optimum inueneris, nisi naturam eius
inspexeris? Tunc demumintelleges quid faciendum tibi, quid uitandum
sit, cum didiceris quid naturaetuae debeas. (4) 'Ego' inquis 'uolo
discere quomodo minus cupiam, minustimeam. Superstitionem mihi
excute; doce leue esse uanumque hoc quod felicitasdicitur, unam illi
syllabam facillime accedere. ' Desiderio tuo satis faciam:et uirtutes
exhortabor et uitia conuerberabo. Licet aliquis nimium
inmoderatumquein hac parte me iudicet, non desistam persequi
nequitiam et adfectus efferatissimosinhibere et uoluptates ituras in
dolorem conpescere et uotis obstrepere. Quidni? cum maxima malorum
optauerimus, et ex gratulatione natum sit quidquidadloquimur.
(5)
Interim permitte mihi ea quae paulo remotiora uidentur excutere.
Quaerebamus an esset omnibus animalibus constitutionis suae sensus.
Esseautem ex eo maxime apparet quod membra apte et expedite mouent
non aliterquam in hoc erudita; nulli non partium suarum agilitas est.
Artifex instrumentasua tractat ex facili, rector nauis scite
gubernaculum flectit, pictorcolores quos ad reddendam similitudinem
multos uariosque ante se posuitcelerrime denotat et inter ceram
opusque facili uultu ac manu commeat:sic animal in omnem usum sui
mobilest.
(6)
Mirari solemus saltandi peritosquod in omnem significationem rerum et
adfectuum parata illorum est manuset uerborum uelocitatem gestus
adsequitur: quod illis ars praestat, hisnatura. Nemo aegre molitur
artus suos, nemo in usu sui haesitat. Hoc editaprotinus faciunt; cum
hac scientia prodeunt; instituta nascuntur.
(7)
'Ideo' inquit 'partes suas animalia apte mouent quia, si
alitermouerint, dolorem sensura sunt. Ita, ut uos dicitis, coguntur,
metusqueilla in rectum, non uoluntas mouet. ' Quod est falsum; tarda
enim sunt quaenecessitate inpelluntur, agilitas sponte motis est.
Adeo autem non adigitilla ad hoc doloris timor ut in naturalem motum
etiam dolore prohibentenitantur. (8) Sic infans qui stare meditatur
et ferre se adsuescit, simultemptare uires suas coepit, cadit et cum
fletu totiens resurgit donec seper dolorem ad id quod natura poscit
exercuit. Animalia quaedam tergi duriorisinuersa tam diu se torquent
ac pedes exerunt et obliquant donec ad locumreponantur. Nullum
tormentum sentit supina testudo, inquieta est tamendesiderio
naturalis status nec ante desinit niti, quatere se, quam in
pedesconstitit. (9) Ergo omnibus constitutionis suae sensus est et
inde membrorumtam expedita tractatio, nec ullum maius indicium
habemus cum hac illa aduiuendum uenire notitia quam quod nullum
animal ad usum sui rude est.
(10)
'Constitutio' inquit 'est, ut uos dicitis, principale animi
quodammodo se habens erga corpus. Hoc tam perplexum et subtile et
uobis quoqueuix enarrabile quomodo infans intellegit? Omnia animalia
dialectica nascioportet ut istam finitionem magnae parti hominum
togatorum obscuram intellegant. '(11) Verum erat quod opponis si ego
ab animalibus constitutionis finitionemintellegi dicerem, non ipsam
constitutionem. Facilius natura intellegiturquam enarratur. Itaque
infans ille quid sit constitutio non nouit, constitutionemsuam nouit;
et quid sit animal nescit, animal esse se sentit. (12) Praetereaipsam
constitutionem suam crasse intellegit et summatim et obscure.
Nosquoque animum habere nos scimus: quid sit animus, ubi sit, qualis
sit autunde nescimus. Qualis ad nos (peruenerit) animi nostri sensus,
quamuisnaturam eius ignoremus ac sedem, talis ad omnia animalia
constitutionissuae sensus est. Necesse est enim id sentiant per quod
alia quoque sentiunt;necesse est eius sensum habeant cui parent, a
quo reguntur. (13) Nemo nonex nobis intellegit esse aliquid quod
impetus suos moueat: quid sit illudignorat. Et conatum sibi esse
scit: quis sit aut unde sit nescit. Sic infantibusquoque
animalibusque principalis partis suae sensus est non satis
dilucidusnec expressus.
(14)
'Dicitis' inquit 'omne animal primum constitutioni suae
conciliari,hominis autem constitutionem rationalem esse et ideo
conciliari hominemsibi non tamquam animali sed tamquam rationali; ea
enim parte sibi carusest homo qua homo est. Quomodo ergo infans
conciliari constitutioni rationalipotest, cum rationalis nondum sit?
' (15) Unicuique aetati sua constitutioest, alia infanti, alia puero,
<alia adulescenti>, alia seni: omnesei constitutioni
conciliantur in qua sunt. Infans sine dentibus est: huicconstitutioni
suae conciliatur. Enati sunt dentes: huic constitutioni conciliatur.
Nam et illa herba quae in segetem frugemque uentura est aliam
constitutionemhabet tenera et uix eminens sulco, aliam cum conualuit
et molli quidemculmo, sed quo ferat onus suum, constitit, aliam cum
flauescit et ad areamspectat et spica eius induruit: in quamcumque
constitutionem uenit, eamtuetur, in eam componitur. (16) Alia est
aetas infantis, pueri, adulescentis,senis; ego tamen idem sum qui et
infans fui et puer et adulescens. Sic,quamuis alia atque alia cuique
constitutio sit, conciliatio constitutionissuae eadem est. Non enim
puerum mihi aut iuuenem aut senem, sed me naturacommendat. Ergo
infans ei constitutioni suae conciliatur quae tunc infantiest, non
quae futura iuueni est; neque enim si aliquid illi maius in
quodtranseat restat, non hoc quoque in quo nascitur secundum naturam
est. (17) Primum sibi ipsum conciliatur animal; debet enim aliquid
esse ad quod aliareferantur. Voluptatem peto. Cui? mihi; ergo mei
curam ago. Dolorem refugio. Pro quo? pro me; ergo mei curam ago. Si
omnia propter curam mei facio,ante omnia est mei cura. Haec
animalibus inest cunctis, nec inseritur sedinnascitur. (18) Producit
fetus suos natura, non abicit; et quia tutelacertissima ex proximo
est, sibi quisque commissus est. Itaque, ut in prioribusepistulis
dixi, tenera quoque animalia et materno utero uel ouo modo effusaquid
sit infestum ipsa protinus norunt et mortifera deuitant; umbram
quoquetransuolantium reformidant obnoxia auibus rapto uiuentibus.
Nullum animalad uitam prodit sine metu mortis.
(19)
'Quemadmodum' inquit 'editum animal intellectum habere aut
salutarisaut mortiferae rei potest? ' Primum quaeritur an intellegat,
non quemadmodumintellegat. Esse autem illis intellectum ex eo apparet
quod nihil amplius,si intellexerint, facient. Quid est quare pauonem,
quare anserem gallinanon fugiat, at tanto minorem et ne notum quidem
sibi accipitrem? quarepulli faelem timeant, canem non timeant?
Apparet illis inesse nocituriscientiam non experimento collectam; nam
antequam possint experisci, cauent. (20) Deinde ne hoc casu existimes
fieri, nec metuunt alia quam debent necumquam obliuiscuntur huius
tutelae et diligentiae: aequalis est illis apernicioso fuga.
Praeterea non fiunt timidiora uiuendo; ex quo quidem apparetnon usu
illa in hoc peruenire sed naturali amore salutis suae. Et tardumest
et uarium quod usus docet: quidquid natura tradit et aequale
omnibusest et statim. (21) Si tamen exigis, dicam quomodo omne animal
perniciosaintellegere cogatur. Sentit se carne constare; itaque
sentit quid sit quosecari caro, quo uri, quo obteri possit, quae sint
animalia armata ad nocendum:horum speciem trahit inimicam et
hostilem. Inter se ista coniuncta sunt;simul enim conciliatur saluti
suae quidque et iuuatura petit, laesura formidat. Naturales ad utilia
impetus, naturales a contrariis aspernationes sunt;sine ulla
cogitatione quae hoc dictet, sine consilio fit quidquid
naturapraecepit. (22) Non uides quanta sit subtilitas apibus ad
fingenda domicilia,quanta diuidui laboris obeundi undique concordia?
Non uides quam nullimortalium imitabilis illa aranei textura, quanti
operis sit fila disponere,alia in rectum inmissa firmamenti loco,
alia in orbem currentia ex densorara, qua minora animalia, in quorum
perniciem illa tenduntur, uelut retibusinplicata teneantur? (23)
Nascitur ars ista, non discitur. Itaque nullumest animal altero
doctius: uidebis araneorum pares telas, par in fauisangulorum omnium
foramen. Incertum est et inaequabile quidquid ars tradit:ex aequo
uenit quod natura distribuit. Haec nihil magis quam tutelam suiet
eius peritiam tradidit, ideoque etiam simul incipiunt et discere
etuiuere. (24) Nec est mirum cum eo nasci illa sine quo frustra
nascerentur. Primum hoc instrumentum <in> illa natura contulit
ad permanendum, (in) conciliationem et caritatem sui. Non poterant
salua esse nisi uellent;nec (non) hoc per se profuturum erat, sed
sine hoc nulla res profuisset. Sed in nullo deprendes uilitatem sui,
<ne> neglegentiam quidem; tacitisquoque et brutis, quamquam in
cetera torpeant, ad uiuendum sollertia est. Videbis quae aliis
inutilia sunt sibi ipsa non deesse. Vale.
CXXII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM.
(1)
Detrimentum iam dies sensit; resiluit aliquantum, ita tamen ut
liberale adhuc spatium sit si quis cum ipso, ut ita dicam, die
surgat. Officiosiormeliorque si quis illum expectat et lucem primam
excipit: turpis qui altosole semisomnus iacet, cuius uigilia medio
die incipit; et adhuc multishoc antelucanum est. (2) Sunt qui officia
lucis noctisque peruerterintnec ante diducant oculos hesterna graues
crapula quam adpetere nox coepit. Qualis illorum condicio dicitur
quos natura, ut ait Vergilius, pedibusnostris subditos e contrario
posuit,
nosque
ubi primus equis Oriens adflauit anhelis,
illis sera rubens accendit lumina Vesper,
illis sera rubens accendit lumina Vesper,
talis
horum contraria omnibus non regio sed uita est. (3) Sunt quidam
ineadem urbe antipodes qui, ut M. Cato ait, nec orientem umquam solem
uideruntnec occidentem. Hos tu existimas scire quemadmodum uiuendum
sit, qui nesciuntquando?
Et
hi mortem timent, in quam se uiui condiderunt? tam infausti
ominisquam nocturnae aues sunt. Licet in uino unguentoque tenebras
suas exigant,licet epulis et quidem in multa fericula discoctis totum
peruersae uigiliaetempus educant, non conuiuantur sed iusta sibi
faciunt. Mortuis certe interdiuparentatur. At mehercules nullus
agenti dies longus est. Extendamus uitam:huius et officium et
argumentum actus est. Circumscribatur nox et aliquidex illa in diem
transferatur. (4) Aues quae conuiuiis comparantur, ut inmotaefacile
pinguescant, in obscuro continentur; ita sine ulla
exercitationeiacentibus tumor pigrum corpus inuadit et ~superba
umbra~ iners saginasubcrescit. At istorum corpora qui se tenebris
dicauerunt foeda uisuntur,quippe suspectior illis quam morbo
pallentibus color est: languidi et euanidialbent, et in uiuis caro
morticina est. Hoc tamen minimum in illis malorumdixerim: quanto plus
tenebrarum in animo est! ille in se stupet, ille caligat,inuidet
caecis. Quis umquam oculos tenebrarum causa habuit?
(5)
Interrogas quomodo haec animo prauitas fiat auersandi diem et
totamuitam in noctem transferendi? Omnia uitia contra naturam
pugnant, omniadebitum ordinem deserunt; hoc est luxuriae propositum,
gaudere peruersisnec tantum discedere a recto sed quam longissime
abire, deinde etiam econtrario stare. (6) Non uidentur tibi contra
naturam uiuere <qui> ieiunibibunt, qui uinum recipiunt inanibus
uenis et ad cibum ebrii transeunt? Atqui frequens hoc adulescentium
uitium est, qui uires excolunt <ut>in ipso paene balinei limine
inter nudos bibant, immo potent et sudoremquem mouerunt potionibus
crebris ac feruentibus subinde destringant. Postprandium aut cenam
bibere uulgare est; hoc patres familiae rustici faciuntet uerae
uoluptatis ignari: merum illud delectat quod non innatat cibo,quod
libere penetrat ad neruos; illa ebrietas iuuat quae in uacuum uenit.
(7) Non uidentur tibi contra naturam uiuere qui commutant cum feminis
uestem? Non uiuunt contra naturam qui spectant ut pueritia splendeat
tempore alieno? Quid fieri crudelius uel miserius potest? numquam uir
erit, ut diu uirumpati possit? et cum illum contumeliae sexus
eripuisse debuerat, non neaetas quidem eripiet? (8) Non uiuunt contra
naturam qui hieme concupiscuntrosam fomentoque aquarum calentium et
locorum apta mutatione bruma lilium(florem uernum) exprimunt? Non
uiuunt contra naturam qui pomaria in summisturribus serunt? quorum
siluae in tectis domuum ac fastigiis nutant, indeortis radicibus quo
inprobe cacumina egissent? Non uiuunt contra naturamqui fundamenta
thermarum in mari iaciunt et delicate natare ipsi sibi nonuidentur
nisi calentia stagna fluctu ac tempestate feriantur? (9) Cum
institueruntomnia contra naturae consuetudinem uelle, nouissime in
totum ab illa desciscunt. 'Lucet: somni tempus est. Quies est: nunc
exerceamur, nunc gestemur, nuncprandeamus. Iam lux propius accedit:
tempus est cenae. Non oportet id facerequod populus; res sordida est
trita ac uulgari uia uiuere. Dies publicusrelinquatur: proprium nobis
ac peculiare mane fiat. ' (10) Isti uero mihidefunctorum loco sunt;
quantulum enim a funere absunt et quidem acerboqui ad faces et cereos
uiuunt? Hanc uitam agere eodem tempore multos meminimus, inter quos
et Acilium Butam praetorium, cui post patrimonium ingens consumptum
Tiberius paupertatemconfitenti 'sero' inquit 'experrectus es'. (11)
Recitabat Montanus Iuliuscarmen, tolerabilis poeta et amicitia Tiberi
notus et frigore. Ortus etoccasus libentissime inserebat; itaque cum
indignaretur quidam illum totodie recitasse et negaret accedendum ad
recitationes eius, Natta Pinariusait: 'numquid possum liberalius
agere? paratus sum illum audire ab ortu ad occasum'.
(12)
Cum hos uersus recitasset
incipit ardentes Phoebus producere flammas,
spargere <se> rubicunda dies; iam tristis hirundo
argutis reditura cibos inmittere nidis
incipit et molli partitos ore ministrat,
incipit ardentes Phoebus producere flammas,
spargere <se> rubicunda dies; iam tristis hirundo
argutis reditura cibos inmittere nidis
incipit et molli partitos ore ministrat,
Varus
eques Romanus, M. Vinicii comes, cenarum bonarum adsectator,
quasinprobitate linguae merebatur, exclamauit 'incipit Buta dormire'.
(13) Deinde cum subinde recitasset
iam
sua pastores stabulis armenta locarunt,
iam dare sopitis nox pigra silentia terris
incipit,
iam dare sopitis nox pigra silentia terris
incipit,
idem
Varus inquit 'quid dicis? iam nox est? ibo et Butam salutabo'. Nihil
erat notius hac eius uita in contrarium circumacta; quam, utdixi,
multi eodem tempore egerunt. (14) Causa autem est ita uiuendi
quibusdam,non quia aliquid existiment noctem ipsam habere iucundius,
sed quia nihiliuuat solitum, et grauis malae conscientiae lux est, et
omnia concupiscentiaut contemnenti prout magno aut paruo empta sunt
fastidio est lumen gratuitum. Praeterea luxuriosi uitam suam esse in
sermonibus dum uiuunt uolunt; namsi tacetur, perdere se putant
operam. Itaque aliquotiens faciunt quod excitetfamam. Multi bona
comedunt, multi amicas habent: ut inter istos nomen inuenias,opus est
non tantum luxuriosam rem sed notabilem facere; in tam
occupataciuitate fabulas uulgaris nequitia non inuenit. (15) Pedonem
Albinouanumnarrantem audieramus (erat autem fabulator elegantissimus)
habitasse sesupra domum Sex. Papini. Is erat ex hac turba
lucifugarum. 'Audio' inquit'circa horam tertiam noctis flagellorum
sonum. Quaero quid faciat: diciturrationes accipere. Audio circa
horam sextam noctis clamorem concitatum. Quaero quid sit: dicitur
uocem exercere.
Quaero
circa horam octauam noctisquid sibi ille sonus rotarum uelit: gestari
dicitur. (16) Circa lucem discurritur,pueri uocantur, cellarii, coqui
tumultuantur. Quaero quid sit: diciturmulsum et halicam poposcisse, a
balneo exisse. "Excedebat" inquit "huiusdiem cena. "
Minime; ualde enim frugaliter uiuebat; nihil consumebat nisinoctem. '
Itaque Pedo dicentibus illum quibusdam auarum et sordidum 'uos'inquit
'illum et lychnobium dicetis'. (17) Non debes admirari si tantas
inuenis uitiorum proprietates: uariasunt, innumerabiles habent
facies, conprendi eorum genera non possunt. Simplex recti cura est,
multiplex praui, et quantumuis nouas declinationescapit. Idem moribus
euenit: naturam sequentium faciles sunt, soluti sunt,exiguas
differentias habent; (his) distorti plurimum et omnibus et interse
dissident. (18) Causa tamen praecipua mihi uidetur huius morbi
uitaecommunis fastidium. Quomodo cultu se a ceteris distinguunt,
quomodo elegantiacenarum, munditiis uehiculorum, sic uolunt separari
etiam temporum dispositione. Nolunt solita peccare quibus peccandi
praemium infamia est. Hanc petuntomnes isti qui, ut ita dicam, retro
uiuunt. (19) Ideo, Lucili, tenendanobis uia est quam natura
praescripsit, nec ab illa declinandum: illamsequentibus omnia
facilia, expedita sunt, contra illam nitentibus non aliauita est quam
contra aquam remigantibus. Vale.
CXXIII.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
(1)
Itinere confectus incommodo magis quam longo in Albanum meum
multanocte perueni: nihil habeo parati nisi me. Itaque in lectulo
lassitudinempono, hanc coci ac pistoris moram boni consulo. Mecum
enim de hoc ipsoloquor, quam nihil sit graue quod leuiter excipias,
quam indignandum nihil<dum nihil> ipse indignando adstruas. (2)
Non habet panem meus pistor;sed habet uilicus, sed habet atriensis,
sed habet colonus. 'Malum panem'inquis. Expecta: bonus fiet; etiam
illum tibi tenerum et siligineum famesreddet. Ideo non est ante
edendum quam illa imperat. Expectabo ergo necante edam quam aut bonum
panem habere coepero aut malum fastidire desiero. (3) Necessarium est
paruo adsuescere: multae difficultates locorum, multaetemporum etiam
locupletibus et instructis ~aduobus optantem prohibent et~occurrent.
Quidquid uult habere nemo potest, illud potest, nolle quod nonhabet,
rebus oblatis hilaris uti. Magna pars libertatis est bene
moratusuenter et contumeliae patiens. (4) Aestimari non potest
quantam uoluptatemcapiam ex eo quod lassitudo mea sibi ipsa
adquiescit: non unctores, nonbalineum, non ullum aliud remedium quam
temporis quaero. Nam quod laborcontraxit quies tollit. Haec
qualiscumque cena aditiali iucundior erit. (5) ~Aliquod enim~
experimentum animi sumpsi subito; hoc enim est simpliciuset uerius.
Nam ubi se praeparauit et indixit sibi patientiam, non aequeapparet
quantum habeat uerae firmitatis: illa sunt certissima argumentaquae
ex tempore dedit, si non tantum aequus molestias sed placidus
aspexit;si non excanduit, non litigauit; si quod dari deberet ipse
sibi non desiderandosuppleuit et cogitauit aliquid consuetudini suae,
sibi nihil deesse.
(6)
Multa quam superuacua essent non intelleximus nisi deesse coeperunt;
utebamur enim illis non quia debebamus sed quia habebamus. Quam multa
autem paramus quia alii parauerunt, quia apud plerosque sunt! Inter
causas malorum nostrorum est quod uiuimus ad exempla, nec ratione
componimur sed consuetudine abducimur. Quod si pauci facerent
nollemus imitari, cum plures facere coeperunt quasi honestius sit
quia frequentius, sequimur; et recti apud nos locum tenet error ubi
publicus factus est. (7) Omnes iam sic peregrinantur utillos
Numidarum praecurrat equitatus, ut agmen cursorum antecedat: turpeest
nullos esse qui occurrentis uia deiciant, (ut) qui honestum
hominemuenire magno puluere ostendant. Omnes iam mulos habent qui
crustallinaet murrina et caelata magnorum artificum manu portent:
turpe est uiderieas te habere sarcinas solas quae tuto concuti
possint. Omnium paedagogiaoblita facie uehuntur ne sol, ne frigus
teneram cutem laedat: turpe estneminem esse in comitatu tuo puerorum
cuius sana facies medicamentum desideret.
(8)
Horum omnium sermo uitandus est: hi sunt qui uitia tradunt et
alioaliunde transferunt. Pessimum genus (horum) hominum uidebatur qui
uerbagestarent: sunt quidam qui uitia gestant. Horum sermo multum
nocet; nametiam si non statim proficit, semina in animo relinquit
sequiturque nosetiam cum ab illis discessimus, resurrecturum postea
malum. (9) Quemadmodumqui audierunt synphoniam ferunt secum in
auribus modulationem illam acdulcedinem cantuum, quae cogitationes
inpedit nec ad seria patitur intendi,sic adulatorum et praua
laudantium sermo diutius haeret quam auditur. Necfacile est animo
dulcem sonum excutere: prosequitur et durat et ex interuallo
recurrit. Ideo cludendae sunt aures malis uocibus et quidem primis;
namcum initium fecerunt admissaeque sunt, plus audent. (10) Inde ad
haec peruenituruerba: 'uirtus et philosophia et iustitia uerborum
inanium crepitus est;una felicitas est bene uitae facere; esse,
bibere, frui patrimonio, hocest uiuere, hoc est se mortalem esse
meminisse. Fluunt dies et inreparabilisuita decurrit. Dubitamus? Quid
iuuat sapere et aetati non semper uoluptatesrecepturae interim, dum
potest, dum poscit, ingerere frugalitatem? ~Eo~mortem praecurre et
quidquid illa ablatura est iam sibi ~interere~. Nonamicam habes, non
puerum qui amicae moueat inuidiam; cottidie sobrius prodis;sic cenas
tamquam ephemeridem patri adprobaturus: non est istud uiueresed
alienae uitae interesse. (11) Quanta dementia est heredis sui res
procurareet sibi negare omnia ut tibi ex amico inimicum magna faciat
hereditas;plus enim gaudebit tua morte quo plus acceperit. Istos
tristes et superciliososalienae uitae censores, suae hostes, publicos
paedagogos assis ne fecerisnec dubitaueris bonam uitam quam opinionem
bonam malle. ' (12) Hae uocesnon aliter fugiendae sunt quam illae
quas Ulixes nisi alligatus praeteruehinoluit. Idem possunt: abducunt
a patria, a parentibus, ab amicis, a uirtutibus,et ~inter spem uitam
misera nisi turpis inludunt~. Quanto satius est rectumsequi limitem
et eo se perducere ut ea demum sint tibi iucunda quae honesta!(13)
Quod adsequi poterimus si scierimus duo esse genera rerum quae nosaut
inuitent aut fugent. Inuitant (ut) diuitiae, uoluptates, forma,
ambitio,cetera blanda et adridentia: fugat labor, mors, dolor,
ignominia, uictusadstrictior. Debemus itaque exerceri ne haec
timeamus, ne illa cupiamus. In contrarium pugnemus et ab inuitantibus
recedamus, aduersus petentiaconcitemur.
(14)
Non uides quam diuersus sit descendentium habitus et escendentium?
qui per pronum eunt resupinant corpora, qui in arduum, incumbunt. Nam
sidescendas, pondus suum in priorem partem dare, si escendas, retro
abducere,cum uitio, Lucili, consentire est. In uoluptates
descenditur, in asperaet dura subeundum est: hic inpellamus corpora,
illic refrenemus. (15) Hoc nunc me existimas dicere, eos tantum
perniciosos esse auribusnostris qui uoluptatem laudant, qui doloris
metus, per se formidabilesres, incutiunt? Illos quoque nocere nobis
existimo qui nos sub specie Stoicaesectae hortantur ad uitia. Hoc
enim iactant: solum sapientem et doctumesse amatorem. 'Solus aptus
est ad hanc artem; aeque conbibendi et conuiuendisapiens est
peritissimus. Quaeramus ad quam usque aetatem iuuenes amandisint. '
(16) Haec Graecae consuetudini data sint, nos ad illa potius
auresderigamus: 'nemo est casu bonus: discenda uirtus est. Voluptas
humilisres et pusilla est et in nullo habenda pretio, communis cum
mutis animalibus,ad quam minima et contemptissima aduolant. Gloria
uanum et uolubile quiddamest auraque mobilius. Paupertas nulli malum
est nisi repugnanti. Mors malumnon est: quid <sit> quaeris?
sola ius aequum generis humani. Superstitioerror insanus est: amandos
timet, quos colit uiolat. Quid enim interestutrum deos neges an
infames? ' (17) Haec discenda, immo ediscenda sunt:non debet
excusationes uitio philosophia suggerere. Nullam habet spem
salutisaeger quem ad intemperantiam medicus hortatur. Vale.
CXXIV.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM.
(1)
Possum multa tibi ueterum praecepta referre,
ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.
ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.
Non
refugis autem nec ulla te subtilitas abigit: non est elegantiae tuae
tantum magna sectari, sicut illud probo, quod omnia ad aliquem
profectum redigis et tunc tantum offenderis ubi summa subtilitate
nihil agitur. Quod ne nunc quidem fieri laborabo.
Quaeritur
utrum sensu conprendatur an intellectu bonum; huic adiunctumest in
mutis animalibus et infantibus non esse. (2) Quicumque uoluptatem in
summo ponunt sensibile iudicant bonum, nos contra intellegibile, qui
illud animo damus. Si de bono sensus iudicarent, nullam uoluptatem
reiceremus; nulla enim non inuitat, nulla non delectat; et e
contrario nullum dolorem uolentes subiremus; nullus enim non offendit
sensum. (3) Praeterea non essent digni reprehensione quibus nimium
uoluptas placet quibusque summus est doloris timor. Atqui inprobamus
gulae ac libidini addictos et contemni musillos qui nihil uiriliter
ausuri sunt doloris metu. Quid autem peccant si sensibus, id est
iudicibus boni ac mali, parent? his enim tradidistis ad petitionis et
fugae arbitrium. (4) Sed uidelicet ratio isti rei praeposita est:
illa quemadmodum de beata uita, quemadmodum de uirtute, de honesto,
sic et de bono maloque constituit. Nam apud istos uilissimae parti
datur de meliore sententia, ut de bono pronuntiet sensus, obtunsa res
et hebes et in homine quam in aliis animalibus tardior. (5) Quid si
quis uellet non oculis sed tactu minuta discernere? Subtilior adhoc
acies nulla quam oculorum et intentior daret bonum malumque
dinoscere. Vides in quanta ignorantia ueritatis uersetur et quam humi
sublimia ac diuina proiecerit apud quem de summo, bono malo, iudicat
tactus. (6) 'Quemadmodum' inquit 'omnis scientia atque ars aliquid
debet habere manifestum sensuque conprehensum ex quo oriatur et
crescat, sic beata uita fundamentum et initium a manifestis ducit et
eo quod sub sensum cadat. Nempe uos a manifestis beatam uitam initium
sui capere dicitis. ' (7) Dicimus beata esse quae secundum naturam
sint; quid autem secundum naturam sit palam et protinus apparet,
sicut quid sit integrum. Quod secundum naturam est, quod contigit
protinus nato, non dico bonum, sed initium boni. Tu summum bonum,
uoluptatem, infantiae donas, ut inde incipiat nascens quo consummatus
homo peruenit; cacumen radicis loco ponis. (8) Si quis diceret illum
in materno utero latentem, sexus quoque incerti, tenerum et
inperfectum et informem iam in aliquo bono esse, aperte uideretur
errare. Atqui quantulum interest inter eum qui cum (que) maxime uitam
accipit et illum qui maternorum uiscerum latens onus est? Uterque,
quantum ad intellectum boni ac mali, aeque maturus est, et non magis
infans adhoc boni capax est quam arbor aut mutum aliquod animal.
Quare autem bonum in arbore animalique muto non est? quia nec ratio.
Ob hoc in infante quoque non est; nam et huic deest. Tunc ad bonum
perueniet cum ad rationem peruenerit. (9) Est aliquod inrationale
animal, est aliquod nondum rationale, est rationale sed inperfectum:
in nullo horum bonum, ratio illud secum adfert. Quid ergo inter ista
quaeret tuli distat? In eo quod inrationale est numquam erit bonum;
in eo quod nondum rationale est tunc esse bonum non potest; <in eo
quod rationale est> sed inperfectum iam potest bonum <esse>,
sed non est. (10) Ita dico, Lucili: bonum non in quolibet corpore,
non in qualibet aetate inuenitur et tantum abest ab infantia quantum
a primo ultimum, quantum ab initio perfectum; ergo nec in tenero,
modo coalescente corpusculo est. Quidni non sit? non magis quam in
semine. (11) Hoc sic dicas: aliquod arboris ac sati bonum nouimus:
hoc non est in prima fronde quae emissa cum maxime solum rumpit. Est
aliquod bonum tritici: hoc nondum est in herba lactente nec cum
folliculo se exerit spica mollis, sed cum frumentum aestas et debita
maturitas coxit. Quemadmodum omnis natura bonum suum nisi consummata
non profert, ita hominis bonum non est in homine nisi cum illi ratio
perfecta est. (12) Quod autem hoc bonum? Dicam: liber animus,
erectus, alia subiciens sibi, se nulli. Hoc bonum adeo non recipit
infantia ut pueritia non speret, adulescentia inprobe speret; bene
agitur cum senectute si ad illud longo studio intentoque peruenit. Si
hoc est bonum, et intellegibile est. (13) 'Dixisti' inquit 'aliquod
bonum esse arboris, aliquod herbae; potest ergo aliquod esse et
infantis. ' Verum bonum nec in arboribus nec in mutis animalibus: hoc
quod in illis bonum est precario bonum dicitur. 'Quod est? ' inquis.
Hoc quod secundum cuiusque naturam est. Bonum quidem cadere in mutum
animal nullo modo potest; felicioris meliorisque naturae est. Nisi
ubi rationi locus est, bonum non est. (14) Quattuor hae naturae sunt,
arboris, animalis, hominis, dei: haec duo, quae rationalia sunt,
eandem naturam habent, illo diuersa sunt quod alterum inmortale,
alterum mortale est. Ex his ergo unius bonum natura perficit, dei
scilicet, alterius cura, hominis. Cetera tantum in sua natura
perfecta sunt, non uere perfecta, a quibus abest ratio. Hoc enim
demum perfectum est quod secundum uniuersam naturam perfectum,
uniuersa autem natura rationalis est: cetera possunt in suo genere
esse perfecta. (15) In quo non potest beata uita esse nec id potest
quo beata uita efficitur; beata autem uita bonis efficitur. Inmuto
animali non est beata uita <nec id quo beata uita> efficitur:
inmuto animali bonum non est. (16) Mutum animal sensu conprendit
praesentia; praeteritorum reminiscitur cum <in> id incidit quo
sensus admoneretur, tamquam equus reminiscitur uiae cum ad initium
eius admotus est. In stabulo quidem nulla illi uia est quamuis saepe
calcatae memoria (est) . Tertium uero tempus, id est futurum, ad muta
non pertinet. (17) Quomodo ergo potest eorum uideri perfecta natura
quibus usus perfecti temporis non est? Tempus enim tribus partibus
constat, praeterito, praesente, uenturo. Animalibus tantum quod
breuissimum est <et> in transcursu datum, praesens: praeteriti
rara memoria est nec umquam reuocatur nisi praesentium occursu. (18)
Non potest ergo perfectae naturae bonum in inperfecta esse natura,
aut si natura talis (habet) hoc habet, habent et sata. Nec illud
nego, ad ea quae uidentur secundum naturam magnos esse mutis
animalibus impetus et concitatos, sed inordinatos ac turbidos;
numquam autem aut inordinatum est bonum aut turbidum. (19) 'Quid
ergo?' inquis 'muta animalia perturbate et indisposite mouentur?'
Dicerem illa perturbate et indisposite moueri si natura illorum
ordinem caperet: nunc mouentur secundum naturam suam. Perturbatum
enim id est quod esse aliquando et non perturbatum potest; sollicitum
est quod potest esse securum. Nulli uitium est nisi cui uirtus potest
esse: mutis animalibus talis ex natura sua motus est. (20) Sed ne te
diu teneam, erit aliquod bonum in muto animali, erit aliqua uirtus,
erit aliquid perfectum, sed nec bonum absolute nec uirtus nec
perfectum. Haec enim rationalibus solis contingunt, quibus datum est
scire quare, quatenus, quemadmodum. Ita bonum in nullo est nisi in
quo ratio. (21) Quo nunc pertineat ista disputatio quaeris, et quid
animo tuo profutura sit? Dico: et exercet illum et acuit et utique
aliquid acturum occupatione honesta tenet. Prodest autem etiam quo
moratur ad praua properantes. Sed <et> illud dico: nullo modo
prodesse possum magis quam si tibi bonum tuum ostendo, si te a mutis
animalibus separo, si cum deo pono. (22) . (23) Vis tu relictis in
quibus uinci te necesse est, dum in aliena niteris, ad bonum reuerti
tuum? Quod est hoc? animus scilicet emendatus ac purus, aemulator
dei, super humana se extollens, nihil extra se sui ponens. Rationale
animal es. Quod ergo in te bonum est? perfecta ratio. Hanc tu ad suum
finem hinc euoca, <sine> in quantum potest plurimum crescere.
(24) Tunc beatum esse te iudica cum tibi ex te gaudium omne nascetur,
cum uisis quae homines eripiunt, optant, custodiunt, nihil inueneris,
nondico quod malis, sed quod uelis. Breuem tibi formulam dabo qua te
metiaris, qua perfectum esse iam sentias: tunc habebis tuum cum
intelleges infelicissimos esse felices. Vale.
Labels:
Latein,
Lehrmaterial,
Lernmaterial,
Material,
Text
Abonnieren
Posts (Atom)
Wir brauchen Eure Unterstützung. Auf unserem Nachhilfe für Dich Kanal
Nachhilfe für Dich
finden alle Schülerinnen und Schüler Videos für kostenlos Nachhilfe. Wir müssen nun die 1000 Abonnenten knacken, sonst verlieren wir die Partnerschaft mit Youtube. Für Euch ist es ein Klick, für andere evtl. die Abiturnote. Danke für Euren Support.